Στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Ιστορική έρευνα, Διδακτική και Νέες τεχνολογίες» πραγματοποιείται μαζί με τους εκάστοτε φοιτητές ένα πρόγραμμα έρευνας. Ο στόχος της έρευνας είναι να καταγράψουμε τα πρόσωπα του κινήματος του Διαφωτισμού, της Φιλικής Εταιρείας, τα στελέχη και τα μέλη της Επανάστασης σε αριθμό ο οποίος να συγκροτεί ένα επαρκέστατο δείγμα. Ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι των οποίων η δράση ανέτρεψε κυριολεκτικά το καθεστώς της οθωμανικής θεοκρατικής δεσποτείας; Ποιες είναι οι γενικές κοινωνικές δυνάμεις της Ελληνικής Επανάστασης και τι χαρακτηριστικά είχαν;

Φυσικά δεν αναζητούμε μόνο τα ονόματά τους αλλά τα κοινωνικά και ιστορικά χαρακτηριστικά τους. Τις πληροφορίες συλλέγουμε αποκλειστικά από ιστορικά αρχεία και τις οργανώνουμε σε δομημένα βιογραφικά, δομημένα με ιστορικά και ομοιογενή κοινωνιολογικά κριτήρια. Και αυτά με την σειρά τους συγκροτούν μια ανοιχτή ψηφιακή βάση δεδομένων εντός της οποίας όλες οι πιθανές συσχετίσεις είναι δυνατές. Παραλλήλως έχουμε διαμορφώσει διάφορα χρηστικά εργαλεία που επιτρέπουν την επεξεργασία των εν λόγω πληροφοριών με απεικονιστικές τεχνικές, όπως μια βάση γεωγραφικής ονοματολογίας (χωριά, τόποι κτλ), καταλόγους αξιωμάτων κατά την διάρκεια της Επανάστασης κατανεμημένους κατά κλάδους, την εσωτερική ιεραρχία τους, και άλλα. Σήμερα, διαθέτουμε τα ακόλουθα προσωπογραφικά δεδομένα.

1. Περίπου 350 βιογραφικά Ελλήνων διανοουμένων διαφωτιστών με παλαιότερη χρονιά γέννησης το 1690.
2. Περίπου 1.800 βιογραφικά μελών της Φιλικής Εταιρείας μαζί με την θέση στην οργάνωση και την χρονιά μύησης του καθενός.
3. Περίπου 1600 βιογραφικά στελεχών της Επανάστασης, ιδίως της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας και λιγότερο της καθαυτό διοικητικής.
4. 200 περίπου βιογραφικά Φιλελλήνων.
5. 25.000 βιογραφικά απλών αγωνιστών που πολέμησαν ως στρατιώτες ή ναύτες.

Από το σύνολο των παραπάνω οι σημαντικότερες ελλείψεις μας είναι σε ποικίλες παραμέτρους του βιογραφικού τους, όπως πχ χρονιά γέννησης, ο τόπος, η κοινωνική θέση του καθενός πριν την Επανάσταση. Η έρευνα προσανατολίζεται πλέον προς την συμπλήρωση αυτών των κενών, παρά προς την συλλογή πληροφοριών για νέα πρόσωπα. Πιστεύουμε ότι αν ολοκληρώσουμε εν πολλοίς, τα βιογραφικά αυτά στοιχεία, τότε θα μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι έχουμε διαμορφώσει ένα πολύ καλό σύστημα πληροφοριών αντικειμενικής υφής, οργανωμένων σε μία ψηφιακή μηχανή που θα μας επιτρέψει να αναπτύξουμε μια κοινωνική ανάλυση των διανοουμένων του Ελληνικού του Διαφωτισμού, της μελών και στελεχών της Φιλικής Εταιρείας και της Επανάστασης.

Δυο λόγια για την γενική μέθοδο της έρευνας. Το γεγονός ότι στην έρευνα συλλέγουμε ατομικά βιογραφικά στοιχεία ενδεχομένως να ωθήσει ορισμένους να σκεφτούν ότι υιοθετήσαμε την θεωρητική αρχή του μεθοδολογικού ιντιβιντουαλισμού. Δηλαδή ότι μια κοινωνία εν γένει ή μια επιμέρους κοινωνική ομάδα δεν αναλύεται παρά στα άτομα που την απαρτίζουν, και δεν συντίθεται παρά ως άθροισμα του αριθμού των ατόμων αυτών. Δεν πρόκειται για αυτό. Στην πραγματικότητα η θεωρητική αρχή η οποία αποτελεί την αφετηρία της μεθόδου μας είναι η παλαιά εκείνη φιλοσοφική θέση ότι κάθε κοινωνία ενσαρκώνεται σε τελευταία ανάλυση στο άτομο, αλλά αυτό υπάρχει μόνο ως ενσωμάτωση της κοινωνίας, εν τέλει ως έκφραση των θεμελιωδέστερων, τουλάχιστον, σχέσεων που την συγκροτούν. Σε αυτή την αρχή προσπαθεί να ανταποκριθεί η επιλογή και η οργάνωση των αναλυτικών προσωπογραφικών πληροφοριών με κοινωνιολογικά κριτήρια. Και αυτά τα κριτήρια είναι ομοιογενή για όλους ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά, αλλά προστίθενται ή αφαιρούνται προσωπογραφικές παράμετροι ανάλογα με την ομάδα δράσης του καθενός. Για παράδειγμα στους διανοούμενους προσθέτουμε κατά το δυνατόν τα βιβλία που έγραψαν, τις πολιτικές κοινότητες στις οποίες συμμετείχαν πριν την Φιλική Εταιρεία, κτλ. Είναι συνεπώς προφανές ότι μας ενδιαφέρουν πρωτίστως οι ενέργειες που κάνουν τα άτομα αυτά μεμονωμένα και κατά κοινωνικές ομάδες προκειμένου να διαμορφώσουν τον κόσμο τους σύμφωνα με τα πιστεύω και την θέλησή τους.

* Κεντρική φωτογραφία: Σύσκεψη στην Καλαμάτα και διανομή όπων στους επαναστάτες. Από τις τοιχογραφίες του Μεγάρου της Βουλής (σύμφωνα με σχέδιο του Ludwig Michael Schwanthaler)