ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ: ΨΗΦΙΑΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Βασικός στόχος του μαθήματος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με την έννοια της reconciliatio («συμφιλίωση») στην επιστολογραφία κατά την εποχή του Κικέρωνα μέσω της ευρείας χρήσης ψηφιακών εργαλείων. Πιο συγκεκριμένα, θα εξεταστούν οι προσπάθειες συμφιλίωσης του Κικέρωνα και των συγχρόνων του υπό το πρίσμα αρχαίων και συγχρόνων θεωριών περί συναισθημάτων, ώστε να διαπιστωθεί τι προέτρεπε κάποιον πολιτικό να συμφιλιωθεί με ένα άτομο που τον είχε βλάψει. Η συζήτηση του μαθήματος θα επικεντρωθεί στις ποικίλες στρατηγικές συμφιλίωσης και στη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας των μεθόδων συμφιλίωσης ως προς την εξασφάλιση μιας μακροχρόνιας συμμαχίας ή ακόμη και την αποκατάσταση των δεσμών φιλίας.

Οι φοιτητές που θα ολοκληρώσουν επιτυχώς το μάθημα θα αποκτήσουν:

Γενική εποπτεία της εξέλιξης της έννοιας της συμφιλίωσης (διαλλαγή, διάλυσις) από τον Όμηρο μέχρι τον Κικέρωνα καθώς και τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την ύπαρξη μιας reconciliatio στην ύστερη περίοδο της res publica Romana.

Γνώσεις σχετικά με τη ζωή και το έργο του Κικέρωνα, οι επιστολές του οποίου αποτελούν μία από τις βασικές πηγές σχετικά με τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν πριν την άνοδο και εδραίωση του Αυγούστου στην εξουσία για συμφιλίωση μεταξύ Ρωμαίων πολιτικών.

Την ικανότητα να διακρίνουν τις βασικές διαφορές ανάμεσα στις σύγχρονες αντιλήψεις περί συμφιλίωσης και στην πρακτική εφαρμογή της reconciliatio στη Ρώμη κατά τον 1ο αιώνα π.Χ.

Την ικανότητα να αντιλαμβάνονται τον ρόλο των συναισθημάτων στη διαδικασία της συμφιλίωσης και στη διατήρηση της amicitia («φιλία/συμμαχία») μεταξύ Ρωμαίων που είχαν έρθει σε σύγκρουση.

Θα έχουν επίσης:

α) Γνώση σχετικά με τις διενέξεις και τις συγκρούσεις ανάμεσα στους επιφανείς πολιτικούς άνδρες της Ρώμης κατά τις τελευταίες δεκαετίες της res publica Romana στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν την εξουσία στα χέρια τους και να αποτρέψουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους από την αύξηση των δημοσίων καθηκόντων και του κύρους τους.

β) Την ικανότητα να χρησιμοποιούν ψηφιακά εργαλεία για τη μετάφραση επιστολών που έγραψε και έλαβε ο Κικέρωνας στα νέα ελληνικά και για την εύρεση γενικών και συγκεκριμένων πληροφοριών για τη ζωή και το έργο κυρίως του Κικέρωνα, αλλά και άλλων επιφανών Ρωμαίων της εποχής, όπως ο Καίσαρας.

γ) Θα έχουν αποκτήσει τη νοητική δεξιότητα διάκρισης των βασικών μεθόδων συμφιλίωσης που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι πολιτικοί μέσω της επιστολογραφίας για τη λήξη της διαμάχης τους με άτομα με τα οποία είχαν έρθει σε σύγκρουση.

Αναλυτικότερα, ο σχεδιασμός του εκπαιδευτικού υλικού,  του σχεδιασμού της διδασκαλίας (διαλέξεις, εργασίες, ασκήσεις) αλλά και της αξιολόγησης των φοιτητών σκοπεύουν στα Μαθησιακά Αποτελέσματα που θα περιλαμβάνουν:

Α) Γνωσιακά: μέσω της εκπόνησης εργασίας, οι φοιτητές θα συντάξουν κείμενο περιγράφοντας τις μεθόδους συμφιλίωσης τις οποίες χρησιμοποίησε ο Κικέρων και οι σύγχρονοί του για την εξομάλυνση των σχέσεων με άτομα τα οποία τους είχαν βλάψει.

Β) Κατανόηση: εκτίμηση των αιτιών που οδήγησαν δύο Ρωμαίους πολιτικούς σε ρήξη και των λόγων για τους οποίους αποφασίζουν να επιχειρήσουν να συμφιλιωθούν. Εξαγωγή ευρύτερων συμπερασμάτων σχετικά με τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πολλές από τις προσπάθειες για συμφιλίωση αποτύγχαναν.

Γ) Εφαρμογή: Ταξινόμηση των στρατηγικών συμφιλίωσης που έχουν εντοπιστεί κατά τη διάρκεια των παραδόσεων σε γενικές κατηγορίες και υποκατηγορίες. Εξέταση της διεθνούς βιβλιογραφίας και εντοπισμός κενού που μπορεί να καλυφθεί με τη διεξαγωγή πρωτότυπης έρευνας.   

Δ) Ανάλυση: διάκριση ανάμεσα σε ειλικρινείς προσπάθειες συμφιλίωσης για ουσιαστική αποκατάσταση σχέσεων και σε επιφανειακές επιδιώξεις συμφιλίωσης στον δημόσιο χώρο της Ρώμης. Διαφοροποίηση από αντίστοιχες προσπάθειες σε αρχαία ελληνικά χωρία.

Ε) Σύνθεση:  αξιοποίηση της βάσης δεδομένων για την πρόσβαση σε επιπρόσθετες πηγές από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο και παράλληλα εμπλουτισμός της βάσης δεδομένων με επιπρόσθετα παραδείγματα συμφιλίωσης ή προσπάθειας εξασφάλισης μιας συμφιλίωσης ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα άτομα.

ΣΤ) Αξιολόγηση: σύγκριση όλων των μεθόδων συμφιλίωσης που έχουν εντοπιστεί και καταγραφεί κατά τη διάρκεια των παραδόσεων μέσω ψηφιακών πλατφορμών για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της κάθε στρατηγικής τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και σε βάθος χρόνου.

1η εβδομάδα: Εισαγωγή στην έννοια της amicitia («φιλία/συμμαχία») και της clientela («πατρωνία») κατά τον 1^ο αι. π.Χ.

2η εβδομάδα: Επισκόπηση της έννοιας της συμφιλίωσης από τον Όμηρο μέχρι τη σύγχρονη εποχή

3η εβδομάδα: Εξέταση της επιστολής του Κικέρωνα προς τον πολιτικό του αντίπαλο, Κράσσο (Fam. 5.8) με σκοπό τη δημόσια συμφιλίωσή τους

4η εβδομάδα: Εξέταση χωρίων από επιστολές του Κικέρωνα προς τον Άππιο Κλαύδιο (Fam. 3.4, 3.6), αδελφό του πολιτικού εχθρού του Κικέρωνα, Κλωδίου Πούλχερ, οι ενέργειες του οποίου τον οδήγησαν στην εξορία.

5η εβδομάδα: Εξέταση χωρίων από επιστολές του Κικέρωνα προς τον Αττικό (Att. 11.9, 11.13) στις οποίες φαίνεται η ρήξη του με τον αδελφό του, Κόιντο, μετά τη μάχη των Φαρσάλων (Αύγουστος του 48 π.Χ.) 

6η εβδομάδα: Εξέταση χωρίων από επιστολές του Κικέρωνα προς τον Αττικό (Att. 15.4, 15.5) στις οποίες μαρτυρούνται οι προσπάθειες που κατέβαλε ο Κικέρωνας για να βελτιώσει τη σχέση του με τον αδελφό του.

7η εβδομάδα: Εξέταση της επιστολής του Κικέρωνα προς τον Αττικό (Att. 16.5) με την οποία προσπαθεί με έμμεσο τρόπο να συμφιλιωθεί με τον ανιψιό του, Κόιντο Κικέρωνα

8η εβδομάδα: Εξέταση της συμφιλίωσης του Κικέρωνα με τον Διονύσιο, απελεύθερο και δάσκαλο του γιου του Κικέρωνα, Μάρκου, όπως μαρτυρείται σε χωρία από επιστολές του Κικέρωνα προς τον Αττικό (Att. 8.4, 8.10).

9η εβδομάδα: Εξέταση της προσπάθειας του Κικέρωνα να συμφιλιωθεί με τον Πομπήιο μέσω των δημόσιων λόγων του όπως μαρτυρείται σε επιστολή του προς τον Αττικό (Att. 4.1).

10η εβδομάδα: Εξέταση της κρίσης στη σχέση του Κικέρωνα με τον επιστήθιο φίλο του, Αττικό και των προσπαθειών αποκατάστασης της σχέσης τους στην επιστολή του Κικέρωνα προς τον Αττικό (Att. 3.15) κατά τη διάρκεια της εξορίας του

11η εβδομάδα: Εξέταση της επιστολής του Κικέρωνα προς τον Δολαβέλλα (Fam. 9.14), πρώην σύζυγο της  κόρης του Κικέρωνα, Τυλλίας, ο οποίος φαίνεται να ευθύνεται για τον πρόωρο θάνατό της (Φεβρουάριος 45 π.Χ.), σε μία προσπάθεια βελτίωσης των σχέσεων των δύο ανδρών λόγω της ιδιαίτερης πολιτικής ισχύος του Δολαβέλλα το 44 π.Χ. ως υπάτου.

12η εβδομάδα: Εξέταση της επιστολής συμφιλίωσης του Κικέρωνα στον Μάρκο Αντώνιο (Att. 14.13B), αρχηγό των υποστηρικτών του Καίσαρα μετά τη δολοφονία του Καίσαρα (Μάρτιος του 44 π.Χ.)

13η εβδομάδα: Μελέτη του ρόλου των διαμεσολαβητών στη διαδικασία της συμφιλίωσης στις επιστολές του Κικέρωνα που εξετάστηκαν. Συνοπτική εξέταση του ρόλου του ρόλου που διαδραμάτισαν ως διαμεσολαβητές ο Πομπήιος, ο Καίσαρας, ο Αττικός και ο Κικέρωνας.

Ι. Ντεληγιάννης, Μ. Τυλλίου Κικέρωνα. Λόγοι επ’ Απονοστήσει Ευχαριστήριοι ενώπιον της Συγκλήτου & προς τους Ρωμαίους πολίτες, Αθήνα 2021.
P. Garnsey και R. Saller, Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία: οικονομία, κοινωνία και πολιτισμός, μετάφραση Ι. Αναστασιάδης, επιμέλεια Γ. Α. Σουρής, Ηράκλειο 2003.
J. Gruber-Miller, «Exploring relationships: amicitia and familia in Cicero’s De Amicitia», Classical World 103 (2009), 88-92. https://www.jstor.org/stable/40599907
E. P. Moloney και M. S. Williams, M. S. (επιμ.), Peace and Reconciliation in the Classical World, London & New York 2017.
J. Nicholson, «The delivery and confidentiality of Cicero’s letters», Classical Journal 90 (1994), 33-63. https://www.jstor.org/stable/3297818 

Ερβαρτιανή και μαιευτική μέθοδος

Καθ’ όλη τη διάρκεια της παράδοσης θα γίνεται εκτενής χρήση του προγράμματος Power Point με σημειώσεις του διδάσκοντος και οπτικοακουστικού υλικού για τον σχολιασμό εικόνων και για την προβολή χαρτών και video που σχετίζονται με την υπό εξέταση επιστολή.

Κατά τη δεύτερη παράδοση θα χρησιμοποιηθούν στην αίθουσα οι βάσεις δεδομένων Perseus Digital Library, The Latin Library, και Packard Humanities Institute Latin Texts - PHI (https://latin.packhum.org/). Στην τελευταία διαφάνεια κάθε αρχείου Power Point θα παρατίθεται η παραπομπή στις επιστολές που θα εξεταστούν κατά την επόμενη παράδοση. Οι φοιτητές θα καλούνται να αξιοποιούν μία εκ των ανωτέρω βάσεων δεδομένων της επιλογής τους, ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση στα κείμενα που θα συζητηθούν κατά την επόμενη παράδοση και να τα μελετήσουν σε επίπεδο λεξιλογίου στον βαθμό που επιθυμούν.  

Για την καλύτερη κατανόηση της μορφής στην οποία μας σώζονται τα αρχαία κείμενα, οι φοιτητές θα έρχονται σε επαφή με χειρόγραφα που υπάρχουν διαθέσιμα σε ψηφιακή μορφή με ελεύθερη πρόσβαση στην British Library (https://www.bl.uk/manuscripts/)

Στις παραδόσεις θα γίνεται ευρεία χρήση των εργαλείων Voyant Tools (https://voyant-tools.org/), τα οποία επιτρέπουν την ανάλυση των χωρίων που εξετάζονται στην αίθουσα παραθέτοντας σημαντικές πληροφορίες ως προς τη συχνότητα χρήσης συγκεκριμένων όρων από τον Κικέρωνα και τους συνδυασμούς λέξεων με τους οποίους τείνει να χρησιμοποιείται ένας όρος στις επιστολές του από μία περίοδο. Ταυτόχρονα, τα συγκεκριμένα ψηφιακά εργαλεία μπορούν να διευκολύνουν τη γλωσσική ανάλυση των υπό εξέταση χωρίων κατηγοριοποιώντας τους όρους του κειμένου σε ρηματικούς τύπους, ουσιαστικά, επίθετα και προθέσεις.

Για την κατανόηση των βασικών ιστορικών γεγονότων και της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας από τον Όμηρο μέχρι τον Κικέρωνα, θα χρησιμοποιηθεί χρονολογικά διάγραμμα μέσω της πλατφόρμας Knight Lab (https://timeline.knightlab.com/), όπου θα προστεθούν ημερομηνίες, χάρτες, εικόνες και σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τους πρωταγωνιστές των ιστορικών γεγονότων και τους συγγραφείς έργων που ασχολούνται με τη συμφιλίωση, ώστε να οι φοιτητές να μπορούν να παρακολουθήσουν καλύτερα την εξελικτική πορεία της έννοιας της φιλίας και της επιτακτικής ανάγκης για συμφιλίωση ειδικά τον 1^ο αι π.Χ. στη Ρώμη. 

Από την 3^η εβδομάδα και εξής, καθώς σε κάθε επιστολή που θα εξεταστεί στην αίθουσα αναφέρεται ο τόπος που διέμενε ο συγγραφέας της, θα χρησιμοποιείται η ψηφιακή πλατφόρμα Google Earth (https://earth.google.com/web/) και οι φοιτητές θα καλούνται να εντοπίζουν τις διάφορες περιοχές στον χάρτη, προβαίνοντας σε συγκρίσεις ανάμεσα στον αρχαίο και τον σύγχρονο κόσμο ως προς τις ονομασίες των περιοχών και τη σημαντικότητά τους σε κάθε περίοδο.

Από την 3^η παράδοση θα χρησιμοποιείται το ψηφιακό εργαλείο Hypothesis (https://web.hypothes.is/), μέσω του οποίου οι φοιτητές θα προσθέτουν κατά τη διάρκεια της παράδοσης δίπλα από το κείμενο σημειώσεις, παρατηρήσεις και σχόλια που μπορεί να βοηθήσουν τόσο τους ίδιους όσο και τους συμφοιτητές τους. Παράλληλα, μετά το τέλος της παράδοσης θα έχουν τη δυνατότητα να προσθέσουν τυχόν απορίες (ερμηνευτικά ή και γλωσσικά ερωτήματα), ώστε να εξεταστούν στην ανακεφαλαίωση της επόμενης παράδοσης. 

Προαιρετικά, για την εμπέδωση των ιστορικών γεγονότων και των ερμηνευτικών ερωτημάτων σχετικά με τις επιστολές που έγραψε και έλαβε ο Κικέρωνας, οι φοιτητές θα έχουν τη δυνατότητα να μεταβούν στην εκπαιδευτική πλατφόρμα Quizlet (https://quizlet.com/). Οι κάρτες μνήμης με ερωτήματα που έχουν ήδη απαντηθεί στην αίθουσα θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εξάσκηση πριν από την επόμενη παράδοση καθώς και πριν την εξέταση του μαθήματος.

Προαιρετικά, για την εξάσκηση σε γραμματικά φαινόμενα που έχουν εξεταστεί στην αίθουσα, μετά το τέλος κάθε παράδοσης, οι φοιτητές θα έχουν πρόσβαση σε ασκήσεις τύπου «συμπληρώστε το κενό με τη λέξη που βρίσκεται στην παρένθεση», τις οποίες θα συμπληρώνουν μέσω Google Forms. 

Μετά την 6^η παράδοση, οι φοιτητές θα καλούνται, εφόσον επιθυμούν, να διατυπώσουν ανώνυμα τις απόψεις τους στη διαδικτυακή πλατφόρμα Survey Monkey (https://www.surveymonkey.com) ως προς τη μορφή της παράδοσης και την προσέγγιση του διδάσκοντος, ώστε να υπάρχει αρκετός χρόνος προσαρμογής του μαθήματος μετά την ανατροφοδότηση.

Για την επεξεργασία του λεξιλογίου των επιστολών που θα μελετώνται στην αίθουσα, θα χρησιμοποιούνται διαδικτυακές πηγές, οι οποίες προσφέρουν πληροφορίες ως προς τη μετάφραση και την κλίση όρων της πρότασης. Συγκεκριμένα, θα εξετασθούν κατά την παράδοση ενδεικτικά παραδείγματα με τη χρήση των ακόλουθων ιστοσελίδων:    http://www.perseus.tufts.edu/hopper/morph?l=amo&la=la#lexicon

https://en.wiktionary.org/wiki/amo#Latin

Οι φοιτητές θα έχουν τη δυνατότητα να συμβουλευτούν τις εν λόγω πηγές πριν από κάθε παράδοση για τη μελέτη του λεξιλογίου των κειμένων που θα εξεταστούν στην αίθουσα.

Λόγω της ευρέως διαδομένης χρήσης της πλατφόρμας Google Translate (https://translate.google.com/) για τη μετάφραση κειμένων από τα λατινικά στα νέα ελληνικά, θα ακολουθεί συζήτηση στο τέλος κάθε παράδοσης (από την 3^η και εξής) σχετικά με τη χρήση της συγκεκριμένης πλατφόρμας καθώς και του μοντέλου γλώσσας ΑΙ ChatGPT (https://chat.openai.com/) ως αξιόπιστων ή μη εργαλείων μετάφρασης αρχαίων κειμένων. Η διαδικασία θα πραγματοποιείται μέσω σύγκρισης της μετάφρασης του χωρίου που έχει προκύψει συλλογικά κατά την παράδοση και των αποτελεσμάτων που θα δώσουν τα συγκεκριμένα ψηφιακά εργαλεία. 

Κατά την τελευταία παράδοση του μαθήματος, θα πραγματοποιηθεί προβολή δύο σύντομων σκηνών από την τηλεοπτική σειρά “Rome” (https://www.hbo.com/rome) με πρωταγωνιστές τον Κικέρωνα, τον Μάρκο Αντώνιο και τον Καίσαρα και θα ακολουθήσει σύγκριση του διαλόγου των χαρακτήρων με τις πηγές που έχουν εξεταστεί στην αίθουσα. Οι φοιτητές θα κληθούν να κρίνουν σε ποιο βαθμό η προσωπικότητα και ο διάλογος των χαρακτήρων της σειράς έρχονται σε συνάρτηση με τα κείμενα που έχουν μελετηθεί στην αίθουσα, εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές με το πρωτογενές υλικό.

Δημιουργία βάσης δεδομένων: Κατά τη διάρκεια των παραδόσεων θα προστίθενται στη βάση δεδομένων, η οποία θα έχει δημιουργηθεί, παραδείγματα επεισοδίων συμφιλίωσης (ή προσπαθειών συμφιλίωσης) βάσει των επιστολών που θα εξετάζονται στην αίθουσα. Οι καταχωρήσεις στη βάση θα περιλαμβάνουν α) το όνομα του συγγραφέα του έργου (π.χ. Κικέρωνας), β) το χωρίο στο οποίο περιγράφεται η σκηνή της συμφιλίωσης, γ) την παραπομπή στο σχετικό εδάφιο, και δ) μία σύντομη περιγραφή του επεισοδίου και αποτελέσματος της προσπάθειας που καταβλήθηκε. Στη συνέχεια, οι φοιτητές θα έχουν τη δυνατότητα να εμπλουτίζουν από μόνοι τους τη βάση δεδομένων με καταχωρήσεις συμφιλίωσης τόσο από τα έργα του Κικέρωνα όσο και από τα έργα επιπρόσθετων συγγραφέων από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο και συγκεκριμένα από τον Όμηρο μέχρι τον Απουλήιο. Κάτω από κάθε καταχώρηση στη βάση δεδομένων, αν επιθυμούν, θα αναφέρεται το όνομά τους, ώστε να είναι προφανής η συμβολή τους.

Τέλος, θα γίνεται χρήση της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας για επικοινωνία με τους φοιτητές εκτός των ωρών γραφείου του διδάσκοντος.  

Η αξιολόγηση των φοιτητών θα πραγματοποιείται βάσει της επίδοσής του στην προφορική παρουσίαση της εργασίας τους (30%) και στο ακαδημαϊκό δοκίμιο (70%) το οποίο θα συγγράψουν κατά τη διάρκεια του εξαμήνου και θα παραδώσουν μέχρι το τέλος της εξεταστικής περιόδου.

Προφορική παρουσίαση: στη διά ζώσης παρουσίαση της εργασίας τους οι φοιτητές θα αξιολογηθούν ως προς την κατανόηση του αντικειμένου που παρουσιάζουν, τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα που θα δεχθούν από τον διδάσκοντα και τους συμφοιτητές τους, όπως επίσης στην αξιοποίηση και χρήση ψηφιακών εργαλείων στην έρευνά τους αλλά και στην ίδια την παρουσίαση.

Ακαδημαϊκό δοκίμιο: η γραπτή εργασία θα έχει έκταση γύρω στις 2.000 λέξεις (+/- 5%) και ως περιεχόμενο θα εξετάζει μία ή περισσότερες περιπτώσεις συμφιλίωσης από τις επιστολές και τους ρητορικούς λόγους του Κικέρωνα. Κατά την αξιολόγηση βαρύτητα θα δοθεί στην κριτική σκέψη του φοιτητή από την επιχειρηματολογία που χρησιμοποιεί. Παράλληλα θα κρίνεται η χρήση και αξιοποίηση πολλαπλών πρωτογενών πηγών για την παρουσίαση μιας σφαιρικής εικόνας του αντικειμένου καθώς και η γνώση της διεθνούς βιβλιογραφίας βάσει των παραπομπών σε σύγχρονες μελέτες επί του θέματος που εξετάζεται.