ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ: 20ός-21ος ΑΙΩΝΑΣ

Στο πλαίσιο αυτού του μαθήματος παρουσιάζονται, αναλύονται και ερμηνεύονται οι βασικές πολιτικές, διπλωματικές και στρατιωτικές εξελίξεις, αλλά και οι οικονομικοκοινωνικοί και ιδεολογικοπολιτικοί μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στη Βαλκανική χερσόνησο σε άμεση συνάρτηση με τα ορόσημα στη σύγχρονη ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία: Βαλκανικοί Πόλεμοι και Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Μεσοπόλεμος, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Ψυχρός Πόλεμος, κατάρρευση κομμουνιστικών καθεστώτων και μεταψυχροπολεμική περίοδος. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις εξελίξεις που δρομολόγησαν την ένταξη των βαλκανικών κρατών σε διαφορετικούς ιδεολογικούς και πολιτικούς συνασπισμούς κατά την ψυχροπολεμική περίοδο, τον κομβικό ρόλο των πολυεθνικών κρατικών σχηματισμών στα Βαλκάνια και το διεθνές στερέωμα(Σοσιαλιστική Γιουγκοσλαβία), την εμφάνιση νέων εθνογενετικών διαδικασιών, τις πολιτικές μνήμες και λήθης αλλά και το εξαιρετικά περίπλοκο τοπίο το οποίο διαμορφώθηκε από την κατάρρευση του κομμουνισμού και τη μετάβαση στην οικονομία της αγοράς, τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την ανάδυση νέων κρατικών μορφωμάτων. Παράλληλα,  οι φοιτητές/τριες εξοικειώνονται με τη συλλογή, ανάλυση, ερμηνεία και συνδυαστική χρήση πηγών της σύγχρονης βαλκανικής ιστορίας.

Σκοπός

Σκοπός αυτού του μαθήματος είναι  να γνωρίσουν οι φοιτητές/τριες τους βασικούς σταθμούς στην ιστορία των Βαλκανίων από τους Βαλκανικούς Πολέμους έως σήμερα, να χαρτογραφήσουν την ανθρωπογεωγραφία της Βαλκανικής χερσονήσου, να υιοθετήσουν διεπιστημονικές προσεγγίσεις στη διερεύνηση ιστορικών φαινομένων και αλλαγών και να εξοικειωθούν με τη συλλογή, ανάλυση, ερμηνεία και συνδυαστική χρήση πηγών της σύγχρονης βαλκανικής ιστορίας(αρχειακό υλικό, εφημερίδες, περιοδικά, προπαγανδιστικές αφίσες, λογοτεχνικά έργα, κινηματογραφικά έργα, τηλεοπτικές εκπομπές, βιωματικές ιστορικές αφηγήσεις, ψηφιακό υλικό,  μνημεία, ιστορικοί τόποι κ.τ.λ.).

Μαθησιακά αποτελέσματα

Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές/τριες θα είναι σε θέση:

• να προσεγγίζουν πτυχές της σύγχρονης στρατιωτικής, πολιτικής, διπλωματικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ιστορίας των βαλκανικών λαών ως σύνθετα ιστορικά φαινόμενα ενταγμένα στο εκάστοτε διεθνές συγκείμενο.
• να χαρτογραφούν και να ερμηνεύουν το εθνογλωσσικό και θρησκευτικό μωσαϊκό της Βαλκανικής χερσονήσου.
• να αναλύουν την πολυπλοκότητα των βαλκανικών κοινωνιών και πολιτισμών όχι μόνο υπό το πρίσμα  των εθνικών συνόρων και περιχαρακώσεων αλλά και με την οπτική της μακράς διάρκειας της συνύπαρξης και της ώσμωσης μεταξύ λαών, πολιτισμών και νοοτροπιών.
• να κατανοούν  τον τρόπο λειτουργίας του διπόλου «Εμείς» και οι «Άλλοι» ως βασικής συνιστώσας των εθνικών αφηγημάτων και να αναδεικνύουν τις πολλαπλές και συγκρουσιακές αναγνώσεις του ιστορικού παρελθόντος.
• να εντοπίζουν και να αποδομούν τις στερεοτυπικές αναπαραστάσεις και κατασκευές των Βαλκανίων στον ακαδημαϊκό και δημόσιο λόγο της Δύσης αλλά και πτυχές της αυτοεικόνας των Βαλκανικών λαών.
• να διατυπώνουν τα κατάλληλα ερευνητικά ερωτήματα
• να αναζητούν, να επιλέγουν, να επεξεργάζονται κριτικά και να συνδυάζουν διαφορετικά είδη πηγών(γραπτές, προφορικές, φωτογραφικές, κινηματογραφικές, ψηφιακές κτλ.), προκειμένου να διαχειριστούν ερευνητικά ένα θέμα Βαλκανικής Ιστορίας.
• να συνθέτουν επιστημονικά τεκμηριωμένες εργασίες.
• να προβληματίζονται, να αναθεωρούν και να αξιολογούν την πορεία της ερευνητικής τους δραστηριότητας.

1.Ενημέρωση φοιτητών: Αναλυτική παρουσίαση του περιγράμματος του μαθήματος: στοχοθεσία, επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα, διδακτικές ενότητες, διδακτική μεθοδολογία, μέθοδοι αξιολόγησης.  Εννοιολογικές οριοθετήσεις/αποσαφηνίσεις: Ο όρος Βαλκάνια και οι μετέπειτα συνυποδηλώσεις του/ Τα Βαλκάνια ως αναλυτική κατηγορία /Βαλκανισμός/Νοτιοανατολική Ευρώπη/ Η ιστορία των βαλκανικών σπουδών στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

2. Ζητήματα πηγών και έρευνας/Βασικές ιστοριογραφικές τάσεις και προσεγγίσεις Παραδείγματα-εφαρμογές. Συζήτηση με τους φοιτητές/τριες για τα θέματα των ατομικών/ομαδικών εργασιών.  Γενικές οδηγίες για την εκπόνηση  επιστημονικών εργασιών.
3. Τα Βαλκάνια από τον 19^ο στον 20^ο αιωνα: Από τις πολυεθνικές αυτοκρατορίες στα εθνικά κράτη.
4. Τα Βαλκάνια στη δίνη των πολεμικών συγκρούσεων: Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος, οι διπλωματικές εξελίξεις και επαναχαράξεις συνόρων και οι πληθυσμιακές ανακατατάξεις(εθελούσιες και υποχρεωτικές ανταλλαγές πληθυσμών).
5. Ο απόηχος των πολεμικών συγκρούσεων στις βαλκανικές κοινωνίες του Μεσοπολέμου: Ζητήματα χάραξης εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Διαβαλκανικές σχέσεις και εδαφικά/μειονοτικά ζητήματα.
6. Οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές κρίσεις στα Βαλκάνια κατά τον Μεσοπόλεμο: η εδραίωση δικτατορικών καθεστώτων και η άνοδος φασιστικών κινημάτων.
7. Τα Βαλκάνια στη δίνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου(1939-1945): τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα, τα κατοχικά καθεστώτα και τα κινήματα αντίστασης. Οι επιμέρους εθνοτικές, κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις. Το Ολοκαύτωμα στα Βαλκάνια.
8. Τα Βαλκάνια στον Ψυχρό Πόλεμο: ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα(1946-1949), η διαμόρφωση της μετεμφυλιακής ελληνικής κοινωνίας και οι σχέσεις της Ελλάδας με τις υπόλοιπες Βαλκανικές χώρες.
9. Τα κομμουνιστικά Βαλκάνια: το πείραμα της Σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας: Οι ιδιαιτερότητες της γιουγκοσλαβικής οικονομίας και κοινωνίας. Ζητήματα χάραξης εξωτερικής πολιτικής. Τα εθνικά ζητήματα.
10. Τα κομμουνιστικά Βαλκάνια: οι περιπτώσεις της Ρουμανίας, Βουλγαρίας και Αλβανίας. Ζητήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής.
11. Τα Βαλκάνια στη μεταψυχροπολεμική περίοδο: η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, η διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας, οι αιματηρές συγκρούσεις της δεκαετίας του ’90 και η ανάδυση νέων κρατικών οντοτήτων.
12. Τα σύγχρονα Βαλκάνια: κοινωνίες, πολιτικοί θεσμοί, συλλογικές ταυτότητες.. Παρουσιάσεις ατομικών και ομαδικών εργασιών από τους/τις φοιτητές/τριες. Αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση των εργασιών. Συνολική αξιολογική αποτίμηση του μαθήματος.
13.  Παρουσιάσεις ατομικών και ομαδικών εργασιών από τους/τις φοιτητές/τριες. Αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση των εργασιών. Συνολική αξιολογική αποτίμηση του μαθήματος

Συνιστώμενη  βιβλιογραφία

Baeva, I.-Kalinova, E.(2011). Σύγχρονη Βουλγαρία. Από το Ανατολικό Μπλοκ στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μτφρ.-Πρόλογος Γ. Χρηστίδης. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Jelavich, B.(2006). Ιστορία των Βαλκανίων ΙΙ 20^ος αιώνας. Μτφρ. Χριστίνα Δεληστάθη. Αθήνα: Εκδόσεις Πολύτροπον.

Κόντης, Β.(1994). Ευαίσθητες ισορροπίες: Ελλάδα και Αλβανία στον 20^ο αιώνα. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Παρατηρητής.

Κωστόπουλος, Τ.(2008). Η απαγορευμένη γλώσσα: κρατική καταστολή των σλαβικών διαλέκτων στην ελληνική Μακεδονία. Αθήνα: Βιβλιόραμα.

Κοππά, Μ.(1997). Οι μειονότητες στα Μετα-κομμουνιστικά Βαλκάνια. Πολιτικές του κέντρου και μειονοτικές απαντήσεις. Αθήνα: Νέα Σύνορα.

Γούναρης, Β. Κ., & Μιχαηλίδης, Ι. Δ. (Επιμ.). (2004). Πρόσφυγες στα Βαλκάνια. Μνήμη και Ενσωμάτωση. Αθήνα: Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα-Πατάκης.

Mazower, M.(2013). Τα Βαλκάνια. Μτφρ. Κ.Κουρεμένος. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκης.

Μουζακίτη, Α. Ο. (2014). Η διαμόρφωση της βοσνιακής-μουσουλμανικής εθνικής ταυτότητας: ιστορικές και πολιτικές παράμετροι (από το 1878 έως σήμερα). Διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη. Ανακτήθηκε 25 Απριλίου 2023, από http://ikee.lib.auth.gr/record/134360/?ln=en

Πατελάκης, Απ.(2019).Ο εμφύλιος πόλεμος και οι πολιτικοί πρόσφυγες στη Ρουμανία. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο.           

Pavlowitch Stevan K.(2005). Ιστορία των Βαλκανίων. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας.

Σταυριανός Λ.. Σ.(2007). Τα Βαλκάνια από το 1453 και μετά, μετάφρ. Ελένη Δελιβάνη. Θεσσαλονίκη : Εκδόσεις Βάνιας.

Σφέτας, Σπ.(2018). Οι μεταλλάξεις του Μακεδονικού. Ο μακρύς δρόμος προς τις Πρέσπες. Εκδόσεις Ι. Σιδέρης.

Σφέτας, Σπ.(2016). Η τιτοϊκή Γιουγκοσλαβία και η δικτατορία των συνταγματαρχών. Όψεις των ελληνογιουγκοσλαβικών σχέσεων κατά την επταετία. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο.

Σφέτας, Σπ.(2012). Ion Brad. Μυστικές συναντήσεις στην Ελλάδα. Μτφρ. Απόστολος Πατελάκης-Βασιλική Νεραντζάκη. Εισαγωγή-Επιμέλεια Σπ. Σφέτας. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο.

Σφέτας, Σπ.(2011). Εισαγωγή στη Βαλκανική Ιστορία . Τ.2. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας.

Σφέτας, Σπ.(2003). Η διαμόρφωση της σλαβομακεδονικής ταυτότητας: μια επώδυνη διαδικασία. Θεσσαλονίκη:  Εκδόσεις Βάνιας.

Τοντόροβα, Μ. (2022). Το Παιχνίδι της Κλίμακας. Τα  Βαλκάνια από τους Εθνικισμούς στη μετασοσιαλιστική νοσταλγία. Μετάφραση Τάκης Γέρος. Εισαγωγή-επιστημονική επιμέλεια Α. Λυμπεράτος, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης/Altera Balkanica.

Todorova, M.(2000). Βαλκάνια. Η δυτική φαντασίωση. Μτφρ. Ιουλία Κολοβού, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής.

Χρηστίδης, Γ.(2023). Βόρεια Μακεδονία. Πολιτική και κοινωνία. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο.

Χρηστίδης, Γ.  (2017). Η σερβική πολιτική στο Κόσοβο: Ιούνιος 1999-2016. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

Χρηστίδης Γεώργιος Ε.(2003). Τα κομμουνιστικά Βαλκάνια. Εισαγωγή στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική στην Αλβανία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Ρουμανία την περίοδο 1945-1989, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας.

Χρήσιμοι διαδικτυακοί τόποι

BalkanInsight  https://balkaninsight.com/

Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών https://ems.gr/etaireia-makedonikon-spoydon-1939-2019/

Εργαστήριο Ιστορίας Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης, Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας https://www.uom.gr/bso/ergasthrio-istorias-anatolikhs-kai-notioanatolikhs-eyrophs

Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου https://www.imxa.gr/ 

Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, Πάντειον Πανεπιστήμιο https://www.polhist.panteion.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=572&Itemid=851&lang=el

Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα https://imma.edu.gr/  

Πρόγραμμα Νοτιοανατολικής Ευρώπης-Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής(ΕΛΙΑΜΕΠ) https://www.eliamep.gr/topics/southeast-europe-programme/

Ιστολόγια και Κοινωνικά Δίκτυα

Our Balkans. Τα Βαλκάνια της Φιλίας, της Αλληλεγγύης, των Κοινών Αγώνων https://ourbalkans.wordpress.com/

The Balkans https://web.facebook.com/TheBalkans?locale=el_GR

Balkans Terra Incognita(and Beyond) https://web.facebook.com/groups/205194044052316?locale=el_GR

Διαλέξεις πρόσωπο με πρόσωπο, διαδραστική διδασκαλία, εκπαιδευτικές επισκέψεις, μελέτη, ανάλυση και αξιοποίηση πηγών σε αρχειακές υπηρεσίες και πνευματικά ιδρύματα, συγγραφή προαιρετικών ατομικών και ομαδικών εργασιών.

Αξιοποίηση πολυτροπικού/ πολυμεσικού υλικού στη διδασκαλία,  επικοινωνία και συντονισμός μελέτης και εκπόνησης  εργασιών μέσω της πλατφόρμας ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης(e-class).

Οι φοιτητές/τριες δύνανται να αξιολογηθούν με τους ακόλουθους τρόπους:

Τελική γραπτή εξέταση

           ή

Εκπόνηση επιστημονικής εργασίας(έκτασης 3.000-5.000 λέξεων).  Παρουσιάζεται δημόσια σε μορφή power-point και το τελικό κείμενο υποβάλλεται κατά τη διάρκεια της εξεταστικής.

Απαραίτητη προϋπόθεση:  Συνεχής επικοινωνία με τη διδάσκουσα και  ανατροφοδότηση τόσο στο πλαίσιο των μαθημάτων όσο και στο πλαίσιο ξεχωριστών συναντήσεων με τους/τις φοιτητές/τριες.

  ή

Τελική εξέταση+ μικρής έκτασης εργασία η οποία παρουσιάζεται δημόσια(προαιρετικά για τη βελτίωση της βαθμολογίας)