ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΜΥΘΟΣ

Το μάθημα εξετάζει την ιστορικότητα της ομηρικής ποίησης μέσα από τη μελέτη επιλεγμένων αποσπασμάτων από τις ραψωδίες ζ, η, και θ της Οδύσσειας, από το πρωτότυπο και από μετάφραση, τα οποία αφορούν στην υποδοχή του Οδυσσέα στη Φαιακία (Σχερία). Η διδασκαλία επικεντρώνεται στη γλωσσική και ερμηνευτική ανάλυση των συγκεκριμένων αποσπασμάτων. Στόχος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με την ομηρική γλώσσα, την προφορική ποιητική, τις αφηγηματικές τεχνικές και το ομηρικό ζήτημα, αλλά και με τις ιστορικές συνθήκες της σύνθεσης και εκτέλεσης των ομηρικών επών καθώς και με το ιστορικό πλαίσιο του ομηρικού μύθου. Αρχίζοντας απο τον Τρωικό Πόλεμο και τις ιστορικές (ή μη) διαστάσεις του, έμφαση θα δοθεί στη μελέτη των θεωριών περί ταύτισης του νησιού των Φαιάκων με την Κέρκυρα έχοντας ως οδηγό την ομηρική αρχαιολογία και γεωγραφία.  Η έμφαση στη σχέση Φαιακίας-Κέρκυρας θα επιτρέψει τη συζήτηση ζητημάτων ταυτότητας και οικειοποίησης  του μυθικού παρελθόντος.  Άλλα θέματα, όπως η εθιμοτυπία της φιλοξενίας και η σύγκριση της κοινωνίας των Φαιάκων με την κοινωνία της Ιθάκης, θα αποτελέσουν άξονες ερμηνείας των σχετικών αποσπασμάτων.

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές

• θα έχουν μία γενική επισκόπηση του ομηρικού ζητήματος
• θα κατέχουν βασικές γνώσεις περί ομηρικής γεωγραφίας και ιστορίας
• θα αντιλαμβάνονται τη σχέση μύθου-ιστορίας στην ομηρική ποίηση
• θα έχουν κατανοήσει τα μεθοδολογικά προβλήματα ταύτισης της Φαιακίας με την σύγχρονη Κέρκυρα
• θα έχουν προβληματισθεί για ζητήματα διαμόρφωσης ταυτότητας και οικειοποίησης του μυθικού παρελθόντος
• θα έχουν μυηθεί σε διάφορες μεθοδολογίες ερμηνευτικής προσέγγισης του Ομήρου

1η εβδομάδα

Η μυκηναϊκή εποχή

Ο Τρωικός Πόλεμος- Ιστορική Προσέγγιση

Ο μύθος ως ιστορία

2η εβδομάδα

Τα ομηρικά έπη στο ιστορικό τους πλαίσιο- Τα Παναθήναια

Σύντομη εισαγωγή στο ομηρικό ζήτημα

3η εβδομάδα

Ομηρική Γεωγραφία – Χαρτογράφηση του αρχαίου κόσμου

Ουτοπίες

Οδύσσεια: Περίληψη-Ραψωδίες α, β, γ, δ (από μετάφραση)- Ιθάκη

4η εβδομάδα

Η γλώσσα του Ομήρου- Εξάσκηση με την Ομηρική διάλεκτο

Οδύσσεια: Περίληψη-Ραψωδία ε (απο μετάφραση)- Ωγυγία

5η εβδομαδα

Η Κέρκυρα στην αρχαιότητα – Ιστορικές Πηγές

Οδύσσεια: Ραψωδία ζ 1-118 (Ὀδυσσέως ἂφιξις εἰς Φαίακας)- Σχερία

[έμφαση στους στίχους 1-40]

6η εβδομάδα

Η Ναυσικά ως Καλυψώ- Οι γυναίκες της Σχερίας/Φαιακίας

Αφηγηματικές τεχνικές και ο ρόλος των γυναικών στο ταξίδι του ήρωα

Οδύσσεια: Ραψωδία  ζ 119-222

[έμφαση στους στίχους 119-160]

7η εβδομάδα

Ο ρόλος της Αθηνάς- Η σχέση των Φαιάκων με τους θεούς

Ομηρική θεολογία

Οδύσσεια: Ραψωδία ζ 223-331

[έμφαση στους στίχους 289-331]

8η εβδομάδα

Η Αρήτη και ο Αλκίνοος- Το πολιτικό σύστημα της Σχερίας/Φαιακίας

Η Σχερία/Φαιακία ως αντι-Ιθάκη

Οδύσσεια: Ραψωδία η 1-111  (Οδυσσέως είσοδος πρός Αλκίνουν)

[έμφαση στους στίχους 24-77]

9η εβδομάδα

Υπόσχεση μεταφοράς Οδυσσέα- Οι Φαιάκες ως θαλασσοπόροι

Οδύσσεια: Ραψωδία  η 112-225

[έμφαση στους στίχους 146-198]

10η εβδομάδα

Η πρώτη παρουσίαση του Οδυσσέα (σύγκριση με αρχές ραψωδίας ι)

Οδύσσεια: Ραψωδία η 226-347

[έμφαση στους στίχους 236-285]

11η εβδομάδα

Φιλοξενία των Φαιάκων (Δημόδοκος)

Η ιστορία του τρωικού πολέμου ως θέμα της ραψωδικής ποίησης

Όμηρος, Δημόδοκος, Οδυσσέας- Ραψωδία, αοιδή και εξιστόρηση

Οδύσσεια: Ραψωδία θ 1-200 περίληψη/ σε μετάφραση (Οδυσσέως σύστασις προς Φαιάκας)

[έμφαση στους στίχους 62-95]

12η εβδομάδα

Φιλοξενία των Φαιάκων

Αθλητικοί αγώνες-Αριστεία-Κλέος

Η πρακτική της ξενίας ως μυθολογικό μοτίβο και δομικό στοιχείο- Σύγκριση με τους Κύκλωπες

Οδύσσεια: Ραψωδία θ 201-320

[έμφαση στους στίχους 201-245]

13η εβδομάδα

Φιλοξενία των Φαιάκων (Δημόδοκος)

Η Κέρκυρα του σήμερα ως Φαιακία- Οικειοποίηση του παρελθόντος

Ομηρική αρχαιολογία

Οδύσσεια: Ραψωδία θ 321-586 περίληψη/ σε μετάφραση

[έμφαση στους στίχους 266-359]

Εγχειρίδια

Fowler R. The Cambridge Companion to Homer. Όμηρος. Είκοσι μία εισαγωγικές μελέτες (μτφρ. Μανακίδου Φ.). Αθήνα 2013.

Μανακίδου, Φ., Στρατηγικές της Οδύσσειας. Συμβολή στο ομηρικό ζήτημα. Θεσσαλονίκη, Universiy Studio Press, 2002

Μελέτες/Μονογραφίες/Συλλογικοί Τόμοι

Adkins, A.W.H., Morals Values and Political behavior in Ancient Greece, New York 1972.

Βλάχος, Γ.Κ., Πολιτικές κοινωνίες στον Όμηρο (μτφρ. Μ. Παϊζη – Αποστολοπούλου, Δ.Γ. Αποστολοπούλου), Αθήνα 1981.

Bittlestone R. with James Diggle; John Underhill. Odysseus Unbound: The search for Homer's Ithaca. Cambridge 2005.

Bruzzone R. The Unfriendly Corcyraeans. CQ. 67.1 (2017) 7-18.

Carlier, P., Όμηρος (μετ. Α. Κεφαλά), Αθήνα 2003.

Carpenter, R., Folk Tale, Fiction and Saga in the Homeric Epics. Berkeley 1956.

Codino, F., Εισαγωγή στον Όμηρο (μτφρ. Γ.Δ. Βανδώρου), Αθήνα 1981.

Deger-Jalkotsy, S., Ancient Greece: From the Mycenaean Palaces to the Age of Homer (Columbia U.P. 2006)

Delebeque, E., Ο Τηλέμαχος και η δομή της Οδύσσειας (μτφρ. Σ. Οικονομοπούλου), Αθήνα 1966.

de Jong, I.J.F., Οδύσσεια, Ένα αφηγηματολογικό υπόμνημα (μετ. Κ. Δημοπούλου, επιμ. Χρ. Τσαγγάλης),  Θεσσαλονίκη 2011.

Dickinson, O.T.P.K., “Homer, the Poet of the Dark Age”, G&R 33 (1986) 20 – 37.

Dougherty, C The Raft of Odysseus: The Ethnographic Imagination of Homer’s Odyssey. Oxford, 2001.

Fowler R. The Cambridge Companion to Homer Όμηρος. Είκοσι μία εισαγωγικές μελέτες (μτφρ. Μανακίδου Φ.). Αθήνα 2013.

Finley, M.I., Ο κόσμος του Οδυσσέα (μτφρ. Σ. Μαρκιανού), Αθήνα 1966.

Garvie,A. F. Homer: Odyssey - Books 6-8. Cambridge 1994. Καζάζης Ι. και Ρεγκάκος Αντ. (επιμ.)Eπιστροφή στην Oδύσσεια, δέκα κλασικές μελέτες. Θεσσαλονίκη 1999.

Holscher, U., Οδύσσεια. Ένα έπος ανάμεσα στο παραμύθι και στο μυθιστόρημα (μτφρ. Α. Στασινοπούλου – Σκιαδά), Αθήνα 2007.

Ιακώβ, Δ.,  - Καζάζης, Ι. – Ρεγκάκος, Α. (επιμ.), Επιστροφή στην Οδύσσεια, δέκα κλασικές μελέτες, Θεσσαλονίκη 1999.

Kομνηνού-Κακριδή, Ό., Σχέδιο και τεχνική της  Οδύσσειας, Θεσσαλονίκη 1981

Latacz, J., Όμηρος, ο θεμελιωτής της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, (μετ. Ε. Σιστάκου, επιμ. Α. Ρεγκάκος), Αθήνα 2000

Κακριδής, Ι.Θ. Το μήνυμα του Ομήρου, Αθήνα 1985.

Λεκατσας Π. Φαιακία - Μητριαρχικά Στοιχεία και Μυητικές Αφετηρίες της Οδύσσειας. Αθήνα 1970.

Μαζαράκης – Αινιάν, Α. Όμηρος και αρχαιολογία. Αθήνα 2000.

Αρβανίτου- Μεταλληνού, Γ. Η προϊστορική Κέρκυρα και ο ευρύτερος περίγυρός της, Προβλήματα - Προοπτικές. Πρακτικά ημερίδας τιμητικής στον Αύγουστο Σορδίνα, Κέρκυρα 2007.

Stanford, W.B., The Odyssey of Homer, with a general and grammatical Introduction, Commentary, and Indexes, τόμ. I ( books I-XII), Λονδίνο 1947 (1961).

Wace A.J.B. – Stubbings, F., ΟΜΗΡΟΣ, A Companion to Homer, New York 1962.

West, S. – Heubeck, A.- Hainsworth, J.B., Ομήρου Οδύσσεια. Κείμενο και ερμηνευτικό υπόμνημα, τ. Α’, Ραψωδίες Α-Θ (μτφρ. Μ. Καίσαρ, Επιμ. Α. Ρεγκάκος), Αθήνα 2004.

Βιβλιογραφία για ομηρική γλώσσα  και μετρική

Chantraine P., Grammaire homerique: τ.1. Phonetique et morphologie, Paris 1958, τ. 2. Syntaxe, Paris 1963.

Kirk G.S. (εκδ.), The Language and Background of Homer, Cambridge 1964.

Λορεντζάτος Π., Ομηρικόν λεξικόν μετά εικόνων, Θεσσαλονίκη 1924.

Λυπουρλής Δ., Αρχαία ελληνική μετρική, Θεσσαλονίκη 1975

Monro D.B., A Grammar of the Homeric Dialect, Oxford 1891.

Palmer L.R., «Η γλώσσα του Ομήρου» στο Wace E – Stubbings Fr. (εκδ.), A Companion to Homer (μετ. Α. Κατσούρη), Αθήναι 1984.

Shipp G.P., Studies in the Language of Homer, Cambridge 1972.

Snell b., Μετρική της αρχαίας ελληνικής ποιήσεως, (μετ. Α. Νικήτα), Αθήνα 1969.

Ζηκίδης Τ., Γραμματική ομηρική, Αθήνα 1889.

Το μάθημα αποτελεί συνδυασμό διαλέξεων και ανάλυσης κειμένου. Σε κάθε τρίωρο μάθημα περίπου εκατό στίχοι θα γίνονται αντικείμενο μελέτης, κάποιοι στο πρωτότυπο (περίπου πενήντα) και κάποιοι σε μετάφραση. Ο ρυθμός μετάφρασης θα προσαρμοστεί ανάλογα με το επίπεδο των φοιτητών. Γλωσσικά και συντακτικά ζητήματα αλλά και η ερμηνευτική ανάλυση θα αποτελέσουν τη βάση της μελέτης των στίχων αυτών. Κάθε μάθημα θα έχει συγκεκριμένο θέμα διάλεξης και συζήτησης που θα έχει άμεση ή έμμεση σχέση με το αντίστοιχο απόσπασμα. Πρόσφατες καινοτόμες θεωρίες και μεθοδολογίες όπως π.χ. η χρήση της γεωλογίας στην ταυτοποίηση ομηρικών τοποθεσιών θα αξιοποιηθούν αναλόγως στις διαλέξεις.

• Power Point Presentations
• eclass πλατφόρμα

• Εξετάσεις (ανάλυση κειμένου, σύντομες απαντήσεις σε θεματικές ερωτήσεις που θα βασίζονται στις διαλέξεις και στη δοθείσα βιβλιογραφία)