ΑΡΧΑΙΑ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ ΚΑΙ ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Κεντρικό θέμα του μαθήματος αποτελεί η μελέτη των εξελίξεων που συνδέονται με την εμφάνιση σύνθετων κοινωνιών (πόλεων, πρώιμων κρατών) στην Ανατολική Μεσόγειο, στα τέλη της 4^ης και κατά την 3^η χιλιετία π.Χ. Η εμφάνιση πόλεων, η ανάπτυξη προηγμένης τεχνολογίας, η παραγωγή πλεονάσματος, η εξειδίκευση της εργασίας, οι εμπορικές συναλλαγές, η εμφάνιση της γραφής, τα αναδιανεμητικά συστήματα, οι κεντρικοί θεσμοί και η κοινωνική ιεράρχηση αποτελούν βασικές πτυχές του φαινομένου αυτού, το οποίο ποικίλλει χρονικά και τοπικά.

Στο πλαίσιο του μαθήματος εξετάζονται: α) οι πόλεις-κράτη της Μεσοποταμίας και της ευρύτερης Εγγύς Ανατολής κατά την 3^η και 2^η χιλιετία π.Χ., β) η εμφάνιση και εξέλιξη του Αιγυπτιακού κράτους κατά τις ίδια περιόδους. 

Ως επιμέρους στόχοι της εξέτασης της Αρχαίας Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου τίθενται η κατανόηση των βασικών χαρακτηριστικών αυτών των πολιτισμών στις κύριες περιόδους της ιστορίας τους καθώς και η κατανόηση βασικών πτυχών του φαινομένου της εμφάνισης σύνθετων κοινωνιών στην Ανατολική Μεσόγειο.

Με την επιτυχή ολοκλήρωση των σπουδών στο μάθημα οι φοιτητές/τριες:

• θα έχουν αποκτήσει ουσιαστική γνώση βασικών πτυχών των πολιτισμών αυτών, όπως η εμφάνιση των πόλεων, η προηγμένη τεχνολογία, η παραγωγή πλεονάσματος, η εξειδίκευση της εργασίας, οι εμπορικές συναλλαγές, η εμφάνιση της γραφής, τα αναδιανεμητικά συστήματα, οι κεντρικοί θεσμοί και η κοινωνική ιεράρχηση.
• θα έχουν κατανοήσει την περίοδο διαμόρφωσης των πόλεων της Μεσοποταμίας και στη συνέχεια τις κύριες πολιτιστικές φάσεις και τους βασικούς θεσμούς του Σουμεριακού και Ακκαδικού κράτους (πόλεις-κράτη, ανάκτορα, θρησκεία).

• αντίστοιχα, για την Αίγυπτο, θα έχουν αποκτήσεις βασικές γνώσεις για την περίοδο διαμόρφωσης του Αιγυπτιακού κράτους κατά την Αρχαϊκή περίοδο (3200-2686 π.Χ.) και στη συνέχεια για την περίοδο του Αρχαίου Βασιλείου (2686-2160 π.Χ.), με την οποία ξεκινούν πέντε αιώνες ακμής του αιγυπτιακού πολιτισμού. Θα παρουσιαστούν συνοπτικά, επίσης, οι εξελίξεις κατά τη διάρκεια του Μέσου και Νέου Βασιλείου της Αιγύπτου.

1. Εισαγωγικά. Η διαμόρφωση των πρώιμων κρατών.

2. Μεσοποταμία: Προδυναστική περίοδος: από τις γεωργικές κοινότητες στις πρώτες πόλεις (5η και 4η χιλιετία π.Χ.)

3. Μεσοποταμία: Πρώιμη Δυναστική ή Πρωτοδυναστική περίοδος (περ. 3000-2350 π.Χ.).

4. Μεσοποταμία. Ο πολιτικός συγκεντρωτισμός της ύστερης 3ης χιλιετίας π.Χ. Η Σαργωνική περίοδος (Ακκαδική δυναστεία) και η 3η Δυναστεία της Ουρ.

5. Η Εγγύς Ανατολή στην πρώιμη 2η χιλιετία π.Χ. Μάρι, Ασσούρ, η πρώιμη Ασσυριακή περίοδος, η ηγεμονία της Βαβυλώνας και η αρχαία Βαβυλωνιακή περίοδος (π. 2000-1600 π.Χ.).

6. Εγγύς Ανατολή. Τα βασίλεια της ύστερης 2ης χιλιετίας π.Χ.

7. Αίγυπτος. Εισαγωγικά: γεωγραφικό και χρονολογικό πλαίσιο, ο ρόλος του Νείλου, η φύση της βασιλείας και της θρησκείας. Η ενοποίηση της Αιγύπτου και η Πρωτοδυναστική περίοδος.

8. Αίγυπτος. Η περίοδος του Αρχαίου Βασιλείου.

9. Αίγυπτος. Η περίοδος του Μέσου Βασιλείου.

10. Αίγυπτος. Η περίοδος του Νέου Βασιλείου (1550-1069 π.Χ.).         

11. Η κατάρρευση των μεγάλων πολιτισμών της  Εποχής του Χαλκού στην Ανατολική Μεσόγειο.

12. Προφορικές παρουσιάσεις φοιτητών/τριών

13. Προφορικές παρουσιάσεις φοιτητών/τριών

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:  Van De Mieroop Marc, Ιστορία της Αρχαίας Εγγύς Ανατολής  (μτφ. Κ. Κοπανιάς), 2016. Κ. Κοπανιάς, Εισαγωγή στην Ιστορία και Αρχαιολογία της Εγγύς Ανατολής, 2015 (ηλεκτρονικό βιβλίο, Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα "Κάλλιπος"). Αικ. Παπαευθυμίου-Παπανθίμου, Εισαγωγή στους Πολιτισμούς της Προϊστορίας, 2007. Α. Παρό, Σουμέριοι. Οι απαρχές του πολιτισμού στην Εγγύς Ανατολή, Η Καθημερινή. G. Leick, Οι Βαβυλώνιοι, 2003. C. Aldred, Oι Αιγύπτιοι, 2001. B.C. Trigger, Understanding Early Civilizations, 2003. J. Vercoutter, H Αρχαία Αίγυπτος, 1994. I.E.S. Edwards, Οι Πυραμίδες της Αιγύπτου, 1995. S. Pollock, Ancient Mesopotamia, 1999.  J.N. Postgate, Early Mesopotamia. Society and Economy at the Dawn of History, 1992. H. Crawford, Sumer and the Sumerians, 2004. Ι. Shaw, The Oxford History of Ancient Egypt, 2000.

Το μάθημα βασίζεται στις εισηγήσεις του διδάσκοντα με την κατάλληλη αξιοποίηση εποπτικού υλικού και στη συζήτηση με τους φοιτητές.  Η προφορική παρουσίαση στο πλαίσιο του μαθήματος δίνει τη δυνατότητα στους φοιτητές να ανατρέξουν στην ειδική βιβλιογραφία του μαθήματος και να παρουσιάσουν τα βασικά χαρακτηριστικά μιας αρχαιολογικής θέσης ή ενός θέματος της επιλογής τους, εμβαθύνοντας στη μελέτη. 

Η αξιοποίηση της ηλεκτρονικής πλατφόρμας μαθημάτων παραπέμπει τους φοιτητές σε πρόσθετο υλικό (εποπτικό υλικό μαθήματος, σχετικοί κόμβοι, ηλεκτρονικές δημοσιεύσεις, επιστημονικές διαλέξεις προσβάσιμες στο διαδίκτυο). Έμφαση δίνεται στην κριτική συζήτηση των θεμάτων.

Η αξιολόγηση προκύπτει από την τελική γραπτή ή προφορική εξέταση, συνυπολογιζομένης και της ενεργούς συμμετοχής στην κριτική συζήτηση κατά τα μαθήματα και της προαιρετικής προφορικής παρουσίασης ενός θέματος.