Το σεμινάριο επικεντρώνεται σε ένα φαινόμενο με μακρά παράδοση στη νεότερη ελληνική ιστορία: στις παράνομες ένοπλες ομάδες που έδρασαν στις ορεινές επαρχίες της νοτίου βαλκανικής από την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας έως τα μέσα του 20ου αιώνα. Οι κλεφταρματολοί της προεπαναστατικής εποχής, οι άτακτοι μαχητές της Επανάστασης του 1821 (και μετεπαναστατικά του ελληνικού αλυτρωτισμού και της Μεγάλης Ιδέας), οι λήσταρχοι του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, καθώς και οι καπετάνιοι των αντάρτικων ομάδων της Κατοχής υπήρξαν οι κατεξοχήν φορείς της ένοπλης ανταρσίας στον ορεινό αγροτικό χώρο. Στη διάρκεια των εβδομάδων του σεμιναρίου διερευνώνται τα κοινωνικά χαρακτηριστικά αυτών των ομάδων, ο τρόπος οργάνωσης και δράσης τους, οι σχέσεις τους με τις κρατικές αρχές και με τις αγροτικές κοινότητες των ορεινών επαρχιών, οι ομοιότητες και οι διαφορές ανάμεσά τους. Επίσης, διερευνώνται οι αλλαγές που προκάλεσαν στην κοινωνική θέση των οπλαρχηγών και στις μορφές οργάνωσης και δράσης των ομάδων τους οι συγκεντρωτικά οργανωμένοι θεσμοί του σύγχρονου κράτους και ευρύτερα ο μεγάλης κλίμακας κοινωνικο-οικονομικός μετασχηματισμός της ελληνικής κοινωνίας την εξεταζόμενη περίοδο. Το σεμινάριο πραγματεύεται τα ζητήματα αυτά σε αναφορά προς τον σύγχρονο θεωρητικό και ιστοριογραφικό προβληματισμό για το ληστρικό φαινόμενο και τις μορφές κοινωνικής διαμαρτυρίας στις παραδοσιακές αγροτικές κοινωνίες, που ξεκίνησε με τις εργασίες του Eric Hobsbawm Primitive Rebels (1959) και Bandits (1969) και την κριτική που ασκήθηκε σε αυτές. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στην έννοια της «πρωτόγονης εξέγερσης» που επεξεργάστηκε ο Σπύρος Ασδραχάς στις μελέτες του για τη ληστεία και τους κλεφταρματολούς της οθωμανικής εποχής.
|
|
|
Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες που θα ολοκληρώσουν επιτυχώς το μάθημα θα αποκτήσουν: Μια γενική εποπτεία του σύγχρονου θεωρητικού προβληματισμού για το φαινόμενο της ληστείας στις παραδοσιακές αγροτικές κοινωνίες. Μια γενική εποπτεία των ομοιοτήτων και των διαφορών ανάμεσα στις ένοπλες ομάδες που έδρασαν στον ορεινό χώρο την εξεταζόμενη περίοδο, Μια γενική εποπτεία των πολιτικών που εφαρμόστηκαν από το οθωμανικό και από το ελληνικό κράτος για την αντιμετώπισή των παράνομων ένοπλων ομάδων στις ορεινές επαρχίες. Μια γενική εποπτεία των κοινωνικών χαρακτηριστικών των οπλαρχηγών (κλεφταρματολών, ληστών, ανταρτών), τις μορφές οργάνωσης και δράσης των ομάδων τους, τις σχέσεις τους με τις κρατικές αρχές και τις αγροτικές κοινότητες.
Θα έχουν επίσης: α) Την ικανότητα να παρουσιάζουν και να αναλύουν τους λόγους που εξηγούν τη σταθερή παρουσία παράνομων ενόπλων ομάδων στις ορεινές επαρχίες (κλεφταρματολών, ληστών, ανταρτών) από την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας έως τις αρχές του 20ου αιώνα. β) Την ικανότητα να παρουσιάζουν και να αναλύουν τους λόγους που εξηγούν την παρακμή του ληστρικού φαινομένου την περίοδο του Μεσοπολέμου και την εξάλειψη της ληστείας στα χρόνια της Κατοχής.
Αναλυτικότερα, ο σχεδιασμός του εκπαιδευτικού υλικού, της διδασκαλίας αλλά και της αξιολόγησης των φοιτητών/τριών σκοπεύουν στα κάτωθι μαθησιακά αποτελέσματα: Γνωσιακά: Να αναγνωρίζουν τα γενικά χαρακτηριστικά του φαινομένου της ληστείας στις παραδοσιακές αγροτικές κοινωνίες, τις μορφές οργάνωσης και δράσης των παράνομων ένοπλων ομάδων στις ορεινές επαρχίες, τις σχέσεις τους με τους αγρότες, με τους τοπικούς οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες, καθώς και με τις κρατικές αρχές. Να αναγνωρίζουν τα βασικά επιχειρήματα της ερμηνείας του Hobsabawm για τη ληστεία, καθώς και τα κεντρικά σημεία της κριτικής που του ασκήθηκε. Κατανόηση: Να διακρίνουν τις συνέχειες και τις ασυνέχειες μεταξύ των κλεφταρματολών της οθωμανικής εποχής, των ληστών του ελληνικού κράτους και των ανταρτών της Κατοχής. Να εξηγούν την σταθερή παρουσία και δράση κλεφτών/ληστών στις ορεινές επαρχίες ως μια μορφή παραδοσιακής κοινωνικής διαμαρτυρίας («πρωτόγονη εξέγερση») που προσανατολίζεται στη διαπραγμάτευση με τις τοπικές εξουσιαστικές αρχές, με σκοπό την επανένταξη στη νομιμότητα και την κοινωνική προαγωγή. Εφαρμογή: Να αξιοποιούν ερευνητικά και διδακτικά τα πορίσματα της σύγχρονης ιστοριογραφικής έρευνας για το φαινόμενο της ληστείας και ευρύτερα της ένοπλης ανταρσίας στον παραδοσιακό αγροτικό χώρο. Ανάλυση: Να συνδυάζουν τις γνώσεις που αποκτούν για τη ληστεία και την ένοπλη ανταρσία με τις γνώσεις τους από τα μαθήματα οθωμανικής και νεότερης-σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Να συνδυάζουν τις εκσυγχρονιστικού τύπου αλλαγές που χαρακτηρίζουν τη θεσμική συγκρότηση του ελληνικού κράτους με την διαφορετική πολιτική δημόσιας ασφάλειας που εφαρμόστηκε στον ορεινό χώρο για την αντιμετώπιση της ληστείας, σε σύγκριση με την οθωμανική αυτοκρατορία. Σύνθεση: Να εξηγούν τον σταδιακό μετασχηματισμό των χαρακτηριστικών, της δράσης, των ιδεών και της δημόσιας εικόνας-πρόσληψης των παράνομων ένοπλων ομάδων σε συνάρτηση με τις μεγάλης κλίμακας και σύνθετες αλλαγές στην κρατική οργάνωση, την οικονομία και την κοινωνική διάρθρωση γενικά στο ελληνικό κράτος και ειδικά στις ορεινές επαρχίες κατά τη διάρκεια του 19ου και στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Αξιολόγηση: Να υποστηρίζουν την επιχειρηματολογία τους για τους κλεφταρματολούς, τους ληστές και τους αντάρτες στον ορεινό αγροτικό χώρο αξιοποιώντας τα πορίσματα της σύγχρονης βιβλιογραφίας. |
1η εβδομάδα: Εισαγωγή: η ληστεία ως ιστοριογραφικό ζήτημα
2η εβδομάδα: Η ερμηνεία του E. Hobsbawm
3η εβδομάδα: Η κριτική στην ερμηνεία του Hobsbawm
4η εβδομάδα: H ληστεία στον βαλκανικό χώρο: το παράδειγμα των κλεφτών
5η εβδομάδα: Η εθνορομαντική και η μαρξιστική ερμηνεία για τους κλέφτες
6η εβδομάδα: Η ερμηνεία του Σπ. Ασδραχά
7η εβδομάδα: Ανάθεση 1ης εργασίας - οδηγίες
8η εβδομάδα: Η ληστεία στο ελληνικό κράτος: μεταξύ παράδοσης και εκσυγχρονισμού
9η εβδομάδα: Ληστεία, Μεγάλη Ιδέα και αλυτρωτισμός / Παράδοση 1ης εργασίας
10η εβδομάδα: Ανάθεση 2ης εργασίας - οδηγίες / Σχολιασμός 1ης εργασίας
11η εβδομάδα: Κλεφταρματολοί, ληστές, αντάρτες: συνέχειες και ασυνέχειες
12η εβδομάδα: Οι κλέφτες ως εθνικό ηρωικό πρότυπο / Παράδοση 2ης εργασίας
13η εβδομάδα: Σχολιασμός 2ης εργασίας / Συμπεράσματα σεμιναρίου.
Ν. Αναστασόπουλος, Η ληστεία στο ελληνικό κράτος (μέσα 19ου - αρχές 20ου αι.), Αθήνα, Εστία, 2018.
Σπ. Ασδραχάς, Πρωτόγονη Επανάσταση. Αρματολοί και κλέφτες (18ος – 19ος αι.), Αθήνα, Εκδόσεις ΕΑΠ, 2019.
Στ. Δαμιανάκος, Παράδοση ανταρσίας και λαϊκός πολιτισμός, Αθήνα, Πλέθρον, 2003.
Ε. Hobsbawm, Ληστές, Αθήνα, Θεμέλιο, 2010.
Ν. Θεοτοκάς, Ν. Κοταρίδης, Η οικονομία της βίας. Παραδοσιακές και νεωτερικές εξουσίες στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2006.
Ι. Κολιόπουλος, Η ληστεία στην Ελλάδα (19ος αι), Αθήνα, Επίκεντρο, 2005.
Μάθημα στην αίθουσα / Πρόσωπο με πρόσωπο
Οι εβδομαδιαίες συναντήσεις του σεμιναριακού μαθήματος υποστηρίζονται με τη χρήση έντυπου και ηλεκτρονικού υλικού και αξιοποιούνται οι δυνατότητες της πλατφόρμας τηλεκπαίδευσης του Ιονίου Πανεπιστημίου “Ionio Open eClass”.
Στη διάρκεια του εξαμήνου οι φοιτητές και οι φοιτήτριες καλούνται να μελετήσουν τμηματικά τη βιβλιογραφία του σεμιναρίου, ακολουθώντας ένα σαφές και προκαθορισμένο χρονοδιάγραμμα μελέτης. Στις τρίωρες εβδομαδιαίες σεμιναριακές συναντήσεις οργανώνεται από τον διδάσκοντα συζήτηση με στόχο την επίλυση αποριών από τη μελέτη της βιβλιογραφίας, καθώς και την εμβάθυνση των φοιτητών/τριών στη μεθοδολογία και τα πορίσματα της σύγχρονης ιστοριογραφίας για το ληστρικό φαινόμενο στην παραδοσιακή αγροτική κοινωνία. Η αξιολόγηση γίνεται με βάση 1) την ενεργητική συμμετοχή στις σεμιναριακές συναντήσεις, 2) την εκπόνηση δύο μικρής έκτασης γραπτών εργασιών με προκαθορισμένες ημερομηνίες ανάθεσης και παράδοσης (βλ. παραπάνω το εβδομαδιαίο χρονοδιάγραμμα).
| << | < | Αύγουστος 2025 |
> | >> | ||
| Δε | Τρ | Τε | Πε | Πα | Σα | Κυ |
1 |
2 |
3 |
||||
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
17 |
18 |
19 |
20 |
21 |
22 |
23 |
24 |
25 |
26 |
27 |
28 |
29 |
30 |
31 |
Τμήμα Ιστορίας και Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών: Πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος υποβολής προτάσεων
