ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Στο μάθημα εξετάζονται τα κύρια στοιχεία της παιδείας, πνευματικής συγκρότησης και πολιτιστικής παραγωγής στον βυζαντινό κόσμο. Μεταξύ άλλων, εξετάζονται: ο ρόλος και η δράση των λογίων, τα στάδια και το περιεχόμενο της βυζαντινής εκπαίδευσης, οι πνευματικές κινήσεις, η συμβολή του Βυζαντίου στην διάσωση της αρχαίας ελληνικής παράδοσης, η αντιγραφική δραστηριότητα και η σχέση της με τον μοναχισμό, καθώς και η συγγραφική δραστηριότητα υπό την επίνευση ή παρότρυνση των αυτοκρατόρων, μελών του αυτοκρατορικού οίκου, ή της ανώτερης αριστοκρατίας

Tο μάθημα έχει ως στόχο την σκιαγράφηση των βασικών στοιχείων της βυζαντινής παιδείας, και την διευκρίνιση των δομικών στοιχείων της φυσιογνωμίας και της εξέλιξής της.

Με την επιτυχή ολοκλήρωση των σπουδών στο μάθημα ο φοιτητής/τρια θα είναι σε θέση να: α. γνωρίζει τις βασικές δομές και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης στον βυζαντινό κόσμο, β. οριοθετεί τα κύρια πνευματικά δεδομένα στην βυζαντινή αυτοκρατορία, επισημαίνοντας τις αντίστοιχες κινήσεις που τα συνόδευσαν, γ. υπομνηματίζει ιστορικά πρωτογενείς πηγές (αφηγηματικές, επιστολογραφικές κ.ά.) σχετικές με πρόσωπα, θεσμούς, κινήσεις και κατακτήσεις της βυζαντινής παιδείας.

1η εβδομάδα: Εισαγωγικά. Διευκρίνιση όρων και εννοιών. Η παιδεία σε σύνδραση με τα δομικά στοιχεία της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου.

2η εβδομάδα: Η ελληνική γλώσσα και πνευματική παραγωγή σε σύνδεση με τις κεντρικές επιλογές του βυζαντινού πολιτισμού – Ιστορικός σχολιασμός Πηγής 1

3η εβδομάδα: Το μοντέλο του Βασιλείου Καισαρείας για την σύνδεση χριστιανισμού και αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Περιεχόμενο, χαρακτήρας και αποτελέσματα – Ιστορικός σχολιασμός Πηγής 2

4η εβδομάδα: Ο Ιουλιανός, οι πνευματικές του επιλογές, και το εκπαιδευτικό διάταγμα του έτους 362. Εθνικοί και χριστιανοί στην πνευματική παραγωγή και στην εκπαίδευση – Ιστορικός σχολιασμός Πηγής 3

5η εβδομάδα: Δομή, χαρακτήρας και περιεχόμενο της βυζαντινής εκπαίδευσης. Προσανατολισμός, curriculum και εκπαιδευτική καθημερινότητα – Ιστορικός σχολιασμός Πηγής 4

6η εβδομάδα: Τα πνευματικά δεδομένα του 9ου αιώνα. Εισαγωγή μικρογράμματης ελληνικής γραφής και μεταχαρακτηρισμός. Λέων ο Φιλόσοφος (ή Μαθηματικός) και Φώτιος – Ιστορικός σχολιασμός Πηγής 5

7η εβδομάδα: Η Βιβλιοθήκη του Φωτίου και η Βυζαντινή «Υψηλή Στρατηγική» – Ιστορικός σχολιασμός Πηγής 6

8η εβδομάδα: Η εγκυκλοπαιδική κίνηση του 10ου αιώνα. Η συμβολή του λογίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογεννήτου – Ιστορικός σχολιασμός Πηγής 7

9η εβδομάδα: Τα θεωρούμενα ως προσωπικά έργα του Κωνσταντίνου Ζ΄ – Ιστορικός σχολιασμός Πηγής 8

10η εβδομάδα: Το τολμηρό βήμα του 11ου αιώνα. Μιχαήλ Ψελλός, Ιωάννης Ιταλός, Ιωάννης Μαυρόπους. Παιδεία και ταυτότητες σε εξέλιξη – Ιστορικός σχολιασμός Πηγής 9

11η εβδομάδα: Η άνθηση των κλασικών γραμμάτων στον 12ο αιώνα. Η «Πατριαρχική Σχολή». Ευστάθιος Θεσσαλονίκης και Νικόλαος Μεσαρίτης – Ιστορικός σχολιασμός Πηγής 10

12η εβδομάδα: Η καταστροφή του έτους 1204. Η συνέχεια της παιδείας στην Νίκαια. Η θριαμβευτική επάνοδος του 1261 και η ανασύσταση των εκπαιδευτικών δομών. Η Παλαιολόγεια Αναγέννηση – Ιστορικός σχολιασμός Πηγής 11

13η εβδομάδα: Συνόψιση της θεματικής του μαθήματος και Διευκρίνιση ερωτημάτων.

Βιβλιογραφία: Π. Αντωνόπουλος - Η. Γιαρένης - Δ. Αγορίτσας (επιμ. έκδ.), Λόγιοι και Λογιοσύνη στο Βυζάντιο, Θεσσαλονίκη 2019. P. Lemerle, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ώς τον 10ο αιώνα, μετάφρ. Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Αθήνα 2003. Κ. Ν. Κωνσταντινίδης, Η συμβολή του Βυζαντίου στη διάσωση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, Ιωάννινα 1995. Δ. Ζ. Σοφιανός, Βυζάντιο. Ρωμαϊκή και ελληνική παράδοση. Χριστιανισμός και Ορθοδοξία, Αθήνα 2006, β΄ έκδοση επαυξημένη και βελτιωμένη, Μετέωρα – Καλαμπάκα 2008. N. G. Wilson, Οι λόγιοι στο Βυζάντιο, μετάφρ. Ν. Κονομής, Αθήνα 1991. G. Cavallo, Η ανάγνωση στο Βυζάντιο, μετάφρ. P. Odorico – Σ. Τσοχανταρίδου, Αθήνα 2008. M. Mullett – R. Scott (επιμ. έκδ.), Byzantium and the Classical Tradition, Μπέρμινγχαμ 1981.

Παρουσίαση ζητημάτων με εισήγηση από τον διδάσκοντα, διάλογος με φοιτητές (με αφετηρία ερωτήματα και σχόλια των τελευταίων), Ιστορικός υπομνηματισμός Πηγών με συνεργασία διδάσκοντα και φοιτητών.

Χρήση τεχνολογιών ασύγχρονης εκπαίδευσης.

Γραπτή εξέταση