Περιγράμματα Μαθημάτων Οδηγού Σπουδών

ΛΟΓΙΟΙ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟΣΥΝΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Διδάσκων/ουσα: Γιαρένης Ηλίας
Κωδικός Μαθήματος: ΙΒΥ302
Τύπος Μαθήματος: Υποχρεωτικό Επιλογής
Επίπεδο Μαθήματος: Προπτυχιακό
Γλώσσα Μαθήματος: Ελληνικά
Τρόπος Παράδοσης: Πρόσωπο με πρόσωπο
Εξάμηνο: Ε΄
ECTS: 5
Σελίδα E Class: https://opencourses.ionio.gr/courses/DHI224/

Σύντομη Περιγραφή:

Στο μάθημα εξετάζονται ζητήματα σχετικά με την δράση των λογίων στο Βυζάντιο, με έμφαση στη μεσοβυζαντινή και υστεροβυζαντινή περίοδο. Μεταξύ άλλων αναπτύσσονται: ο χαρακτήρας και οι ορίζουσες της πνευματικής δράσης, οι χώροι και οι τρόποι άνθησης της λογιοσύνης, το αίτημα για πολυμάθεια και πολυμέρεια, η συμβολή στη διάσωση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, ζητήματα κοινωνικής θέσης, οικονομικής ισχύος και επιρροής των λογίων, οι κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις της δράσης τους, καθώς και οι σχέσεις διάδρασης με άλλες δυνάμεις στο πολιτικό σκηνικό της εποχής.

Αντικειμενικοί Στόχοι - Επιδιωκόμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα:

Βασική επιδίωξη του μαθήματος είναι η σκιαγράφηση της κοινωνικής, εκπαιδευτικής και πνευματικής λειτουργίας της λογιοσύνης στη βυζαντινή μακρά διάρκεια. Επισημαίνονται και εξετάζονται τα κεντρικά χαρακτηριστικά αυτής της λειτουργίας, πτυχές της λογιοσύνης και ταυτότητες/χαρακτήρες λογίων στο Βυζάντιο μέσω μορφών όπως οι Ιουλιανός,Υπατία, πατριάρχης Φώτιος, Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος, Μιχαήλ Ψελλός, Μιχαήλ Χωνιάτης, Νικόλαος Μεσαρίτης, Δημήτριος Κυδώνης, Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων και Βησσαρίων.

Μέσω του μαθήματος ο φοιτητής επιδιώκεται:

α. Να γνωρίσει τα βασικά χαρακτηριστικά της λογιοσύνης στον βυζαντινό κόσμο,

β. Να μπορεί να εντάξει στο πλαίσιο τις πνευματικές κινήσεις που έλαβαν χώρα στη Βυζαντινή αυτοκρατορία και τις αντίστοιχες μορφές λογιοσύνης που πρωταγωνίστησαν,

γ. Να εξοικειωθεί μεθοδολογικά στον υπομνηματισμό των διαφόρων ιστορικών πηγών (αφηγηματικών, επιστολογραφικών, ρητορικών κ.λπ.) σχετικά με προσωπικότητες και ρεύματα της βυζαντινής λογιοσύνης,

δ. Να αποτιμήσει την συμβολή και τα όρια της λογιοσύνης στον βυζαντινό κόσμο.

Περιεχόμενο (Syllabus):

Εβδ. 1: Εισαγωγικές παρατηρήσεις. Διασαφηνίσεις όρων και εννοιών. Η Παιδεία σε σχέση με τα δομικά στοιχεία του Βυζαντίου.

Εβδ. 2: Η ελληνική γλώσσα και πνευματική παράδοση σε σύνδεση με τις κεντρικές επιλογές της βυζαντινής λογιοσύνης - Υπομνηματισμός Πηγής αρ. 1

Εβδ. 3: Κοινωνικά και πνευματικά δεδομένα της βυζαντινής λογιοσύνης. Όροι και προϋποθέσεις σταδιοδρομίας και βιοπορισμού

Εβδ. 4: Ο αντίκτυπος του χριστιανικού μοντέλου για την συνάντηση χριστιανισμού και αρχαίας ελληνικής παράδοσης στην λογιοσύνη - Υπομνηματισμός Πηγής αρ. 2

Εβδ. 5: Εθνικοί και χριστιανοί λόγιοι στην Ύστερη Αρχαιότητα, Ι. Ο Ιουλιανός και οι πνευματικές του επιλογές - Υπομνηματισμός Πηγής αρ. 3.

Εβδ. 6: Εθνικοί και χριστιανοί λόγιοι στην Ύστερη Αρχαιότητα, ΙΙ. Η Υπατία, οι μαθητές και συνεργάτες της, και οι αντίπαλοί τους - Υπομνηματισμός Πηγής αρ. 4.

Εβδ. 7: Η λογιοσύνη του 9ου αιώνα. Λέων Φιλόσοφος (ή Μαθηματικός) και Φώτιος - Υπομνηματισμός Πηγής αρ. 5.

Εβδ. 8: Η εγκυκλοπαιδική κίνηση του 10ου αιώνα. Οι λόγιοι γύρω από τον λόγιο αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ΄ - Υπομνηματισμός Πηγής αρ. 7.

Εβδ. 9: Η λογιοσύνη τον 11ο αιώνα. Μιχαήλ Ψελλός και ο κύκλος των λογίων. Ιωάννης Ιταλός: τα όρια της ανοχής - Υπομνηματισμός Πηγής αρ. 8.

Εβδ. 10: Το τολμηρό βήμα της λογιοσύνης του 11ου αιώνα: Λογιοσύνη και ταυτότητες - Υπομνηματισμός Πηγής αρ. 9.

Εβδ. 11: Η λογιοσύνη στην Κομνήνεια Αναγέννηση - Υπομνηματισμός Πηγής αρ. 10.

Εβδ. 12: Η λογιοσύνη επί Αγγέλων και η καταστροφή του 1204. Η λογιοσύνη στην πρώτη φάση της Παλαιολόγειας Αναγέννησης - Υπομνηματισμός Πηγής αρ. 11.

Εβδ. 13: Η μεταβατική λογιοσύνη του 15ου αιώνα. Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων και Βησσαρίων, και η αναζήτηση μιας «άλλης Κωνσταντινούπολης». Φυγάδες λόγιοι στη Δύση – Υπομνηματισμός Πηγής 12.

Εβδ. 14: Συνόψιση της θεματικής του μαθήματος, και αποσαφηνίσεις. Καταληκτήριες Παρατηρήσεις.

Συνιστώμενη βιβλιογραφία προς μελέτη:

Π. Αντωνόπουλος – Η. Γιαρένης – Δ. Αγορίτσας (επιμ. έκδ.), Λόγιοι και Λογιοσύνη στο Βυζάντιο, Θεσσαλονίκη 2019. G. Cavallo, Η Ανάγνωση στο Βυζάντιο, μετάφρ. Σ. Τσοχανταρίδου, επιμ. P. Odorico, Αθήνα 2008.
C. N. Constantinides, Higher Education in Byzantium in the 13th and early 14th centuries (1204-ca. 1310), Λευκωσία 1982.
Κ. Ν. Κωνσταντινίδης, Η συμβολή του Βυζαντίου στη διάσωση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, εκδ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1995.
P. Lemerle, Ο Πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως τον 10ο αιώνα, μετάφρ. Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Αθήνα 1985.
S. Runciman, Βυζαντινός Πολιτισμός, μετάφρ. Δ. Δετζώρτζη, Αθήνα 2004.
S. Runciman, Η τελευταία βυζαντινή Αναγέννηση, μετάφρ. Λ. Καμπερίδης, Αθήνα 1991.
K. M. Setton, Το βυζαντινό υπόβαθρο της ιταλικής Αναγέννησης, μετάφρ. Μ. Οικονόμου, Αθήνα 2008.
N. G. Wilson, Οι λόγιοι στο Βυζάντιο, μετάφρ. Ν. Κονομής, Αθήνα 1991.

Χρηση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας:

Χρήση Τ.Π.Ε. στην Εργαστηριακή Εκπαίδευση και στην Επικοινωνία με τους φοιτητές

Μέθοδοι αξιολόγησης/βαθμολόγησης:

Γραπτές εξετάσεις με ερωτήσεις σύντομης απάντησης και ερωτήσεις ανάπτυξης δοκιμίων

Επιστροφή

Σημείωση: Τα μαθήματα γλώσσας αναγράφονται ως υποχρεωτικά καθότι οι φοιτητές υποχρεούνται να επιλέξουν τέσσερα μαθήματα ξένης γλώσσας, με ελεύθερη επιλογή μεταξύ των προσφερόμενων μαθημάτων (βλ. Οδηγός Σπουδών).

Ενημέρωση: 23-06-2025