Αθανάσιος Ευσταθίου

 

Το παλίμψηστο του Αρχιμήδη (οι λόγοι του Υπερείδη)

Μέλος της διεθνούς επιστημονικής ομάδας που αντικείμενο εργασίας έχει την έκδοση λόγων του Υπερείδη, που έχουν εντοπισθεί σε παλίμψηστο χειρόγραφο, γνωστό ως παλίμψηστο του Αρχιμήδη.

Το παλίμψηστο του Αρχιμήδη που μετά από πρόσφατη δημοπρασία (Christie’s 1998) βρέθηκε στο Walters Arts Museum της Βαλτιμόρης, πέρα από το κείμενο του Αρχιμήδη που η έκδοσή του ολοκληρώνεται σύντομα από τον καθηγητή N. Wilson, φαίνεται ότι περιέχει και άλλα κείμενα. Ανάμεσα σε αυτά εντοπίσθηκαν πρόσφατα και κάποιοι λόγοι του ρήτορα του 4ου αι. π.Χ. Υπερείδη. Η πρώτη διεθνής συνάντηση για την προετοιμασία της έκδοσης του κειμένου του Υπερείδη έγινε στις 6-7 Ιουλίου 2006, στο Ινστιτούτο Κλασικών Σπουδών του Λονδίνου. Συμμετείχαν οι καθηγητές Pat Easterling, Peter Rhodes, Colin Austin, David Whitehead, Robert Parker, Chris Carey, Simon Hornblower, Stephen Todd, Chris Kremmydas, Natalie Tchernetska, Αθανάσιος Ευσταθίου, καθώς επίσης και ο υπεύθυνος συντήρησης του χειρογράφου στο αμερικανικό μουσείο Will Noel και η ομάδα ειδικών πληροφορικής που ασχολήθηκε με την ηλεκτρονική επεξεργασία του παλιμψήστου.

Μια κοπιώδης πρώτη προσπάθεια ανάγνωσης του χειρογράφου, που είναι πράγματι ιδιαίτερα δυσανάγνωστο, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τουλάχιστον δύο νέοι λόγοι του Υπερείδη, άγνωστοι μέχρι τώρα, περιέχονται στο παλίμψηστο· συγκεκριμένα, εμπεριέχονται ένας λόγος που αφορά σε υπόθεση υιοθεσίας και ένας δεύτερος που έχει ιστορικό περιεχόμενο και τοποθετείται χρονικά μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.). Πρέπει να σημειωθεί ότι οι μέχρι τώρα γνωστοί λόγοι του Υπερείδη προέρχονται όλοι από παπύρους και όχι από μεσαιωνικά χειρόγραφα.

Έχοντας στη διάθεσή μου ψηφιακές φωτογραφίες του παλιμψήστου, που παραχωρήθηκαν σε μένα όπως και στους άλλους συναδέλφους που συμμετείχαν στη συνάντηση του Ιουλίου 2006, ασχολήθηκα με το ζήτημα της μεταγραφής του κειμένου του Υπερείδη και σχεδιάζω να δημοσιεύσω σε ελληνική μετάφραση με ερμηνευτικό υπόμνημα τους νέους ρητορικούς λόγους του Υπερείδη.

Κρίσεις και αναφορές

Chris Carey et al., «Fragments of Hyperides’ Against Diondas from the Archimedes Palimpsest», ZPE 165 (2008), σελ. 1, υποσημ. 2, αναφορά στη συμμετοχή μου στην ερευνητική ομάδα έκδοσης των λόγων του Υπερείδη από το παλίμψηστο του Αρχιμήδη.

 

Καινή Διαθήκη και Αρχαία Ελληνική Γραμματεία

Επιστημονικός συνεργάτης στο διετές (1991-1993) ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο: «Συγκριτική μελέτη χωρίων προερχομένων από κείμενα της ελληνικής αρχαιότητας και της Καινής Διαθήκης με τη βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών». Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, Θεολογική Σχολή, Α.Π.Θ.

Επιστημονικός Υπεύθυνος: καθηγητής Ιωάννης Καραβιδόπουλος.

Ερευνητικά προγράμματα υπό έγκριση

i) Κατέθεσα ως Συντονιστής και Συντάκτης της πρότασης αίτηση έγκρισης ερευνητικού προγράμματος στο πλαίσιο της δράσεως ΘΑΛΗΣ. Τίτλος πρότασης: «Εκδοχές του ελληνισμού και του πανελληνισμού από την αρχαϊκή έως την ελληνιστική περίοδο». Η πρόταση κατατέθηκε σε δύο μορφές, στην ελληνική (118 σελ.) και στην αγγλική (σελ. 35), στις οποίες περιλαμβάνεται και οικονομοτεχνική μελέτη που ο ίδιος συνέταξα.

Το προτεινόμενο ερευνητικό πρόγραμμα θα αποτελέσει την πρώτη συστηματική προσπάθεια διερεύνησης των εννοιών του «ελληνισμού» και του «πανελληνισμού». Οι δύο έννοιες αν και χρησιμοποιούνται συχνά, σπάνια καθίστανται αντικείμενο μελέτης και κριτικού στοχασμού ακόμη και από την ακαδημαϊκή κοινότητα. Yπάρχει, επομένως, ένα σημαντικό κενό στην έρευνα, το οποίο θα καλύψει το προτεινόμενο ερευνητικό πρόγραμμα.

Μέσω του προγράμματος θα αναλυθούν όλες οι πτυχές των δύο εννοιών και θα εντοπιστούν οι παράγοντες που μορφοποίησαν και διατήρησαν την ελληνική ταυτότητα από τα αρχαϊκά μέχρι και τα ελληνιστικά χρόνια. Καινοτόμο στοιχείο, συνεπώς, της προτεινόμενης έρευνας είναι ότι θα εξετάσει τις έννοιες τόσο συγχρονικά όσο και διαχρονικά (εν αντιθέσει με τις προγενέστερες προσπάθειες μελέτης τους που επικεντρώνονταν σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους [κυρίως στην περίοδο των Περσικών πολέμων]).

Η ενδελεχής εξέταση του ζητήματος περιλαμβάνει μία σειρά ερευνητικών στόχων που έχουν τεθεί κατά την προετοιμασία της ερευνητικής πρότασης από τους κύριους συντελεστές της. Τα ακόλουθα δύο καίρια ερευνητικά ερωτήματα, αφενός τι συμπεριλαμβάνουν και τι αποκλείουν οι ανωτέρω δύο έννοιες, και αφετέρου ποιοι ήταν οι παράγοντες εκείνοι που μορφοποίησαν και διατήρησαν την ελληνική ταυτότητα στην πορεία των αιώνων, επιμερίζονται και αναλύονται σε ερευνητικούς στόχους οι οποίοι περιλαμβάνονται στις δραστηριότητες των τριών ερευνητικών ομάδων και πρόκειται να απαντηθούν από τους συμμετέχοντες επιστήμονες με καθορισμένα παραδοτέα. Το ερευνητικό πρόγραμμα πρόκειται να στελεχωθεί από 14 μέλη στις κύριες ερευνητικές ομάδες και 20 εξωτερικούς συνεργάτες.

ii) Συμμετέχω ως μέλος της κύριας ερευνητικής ομάδας του υπό έγκριση ερευνητικού προγράμματος στο πλαίσιο της δράσεως ΘΑΛΗΣ. Τίτλος πρότασης: «Σκηνές της μνήμης και της ταυτότητας. Η λειτουργία της μνήμης και η συγκρότηση της ατομικής και συλλογικής ταυτότητας. Διασταυρώσεις στο σύγχρονο ελληνικό και γαλλικό θέατρο (1990-2010)», με συντονιστή τον Γιώργο Π. Πεφάνη, επίκουρο καθηγητή του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

 

Άρθρα στο τελικό στάδιο σύνθεσης

• «[Aristotle] Athenaion Politeia 48.4»
  Ολοκληρώθηκε η συγγραφή του άρθρου. Προορίζεται να σταλεί για δημοσίευση στο περιοδικό ZPE, σελ. 5.

• «Rhetorical technique in Aischines’ speech On the False Embassy. Rhetoric and Democracy».
  Προορίζεται να σταλεί για δημοσίευση στο διεθνές περιοδικό Rhetorica, σελ. 15.

• «Παρατηρήσεις στη γλώσσα και στο ύφος του Διοδώρου Σικελιώτη».
  Προορίζεται να σταλεί για δημοσίευση σε ελληνόγλωσσο περιοδικό με κριτές (σελ. 14).

• «Τα Γραμματικά Ερωτήματα κατά την ύστερη αρχαιότητα».
  Προορίζεται να σταλεί για δημοσίευση σε ελληνόγλωσσο περιοδικό με κριτές (σελ. 12).

• «Papyri and wooden tablets containing Grammatical Questions».
  Προορίζεται να σταλεί για δημοσίευση σε ξενόγλωσσο περιοδικό με κριτές (σελ. 8).

• «Η Γραμματική της Ελληνικής γλώσσης του Roger Bacon (13ος αι. μ.Χ.) και το κλιτικό σύστημα των ουσιαστικών».
  Προορίζεται να σταλεί για δημοσίευση σε ελληνόγλωσσο περιοδικό με κριτές (σελ. 6).

• «The virtue of clarity (σαφήνεια) in hellenistic oratory and rhetoric: the case of [Demetrius] On Style (De elocutione or Περὶ Ἑρμηνείας) ».
  Υπό έκδοση στα Πρακτικά του διεθνούς Συνεδρίου από τον εκδ. οίκο Oxford University Press (2011), σελ. 20.

• «The battle of Marathon in political and forensic speeches»
  University of Peloponnese, International Conference «The significance of the Marathon battle to Greek civilization: historic, archaeological and literary evidence», 7-10 October 2010, Kalamata, Greece.
  Υπό έκδοση από το Institute of Classical Studies (2011), London.

• «Genus Commentariorum (Pars IΙ)».
  Υπό έκδοση στο περιοδικό ΠΛΑΤΩΝ (2012), σελ. 20.

• «Το ιδιωτικό και το δημόσιο στη δοκιμασία των ρητόρων στην Αθήνα των κλασικών χρόνων». Διεθνής Διημερίδα προς τιμήν της κ. Ιωάννας Γιατρομανωλάκη με τίτλο: Ιδιωτικός βίος και δημόσιοι ομιλητές, Οκτώβριος 2009.
  Υπό έκδοση στις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης (2010), σελ. 28.