ΜΑΥΡΕΑΣ Κ.

Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Σορβόννης στην Πολιτική Ιστορία (1993), σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στην Ελλάδα και τη Γαλλία. Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας των Πολιτικών και Κοινωνικών Θεσμών στο Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας του ΤΕΙ Καλαμάτας. Έχει διδάξει στη Σχολή Ικάρων και έχει συνεργασθεί με το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο στο πλαίσιο του Προγράμματος Σπουδών «Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό». Επίσης, έχει συνεργασθεί επί σειρά ετών με το Ινστιτούτο Δημοσκοπήσεων VPRC ως ειδικός σύμβουλος στην ανάλυση κοινωνικών και δημογραφικών δεδομένων. Είναι αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Γληνού, φορέα που δραστηριοποιείται κυρίως στη διάσωση του έργου του μεγάλου παιδαγωγού. Στα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εμπίπτουν η εξέλιξη και η λειτουργία των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών στις σημερινές μεταβιομηχανικές κοινωνίες (δημόσια διοίκηση, πολιτικά κόμματα, συνδικάτα, συνεταιρισμοί, εκπαίδευση), καθώς και σύγχρονα προβλήματα του κοινωνικού αποκλεισμού (κοινωνική ασφάλιση, κοινωνική πρόνοια, μετανάστες, πρόσφυγες). Το έργο του περιλαμβάνει μελέτες σε συλλογικούς τόμους, άρθρα σε ελληνικά και διεθνή περιοδικά, καθώς και ανακοινώσεις σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια. Μεταξύ των πρόσφατων έργων του περιλαμβάνονται «Marxist Orthodoxy And Revisionism During The Mid-War Period: European Social-Democracy And Greek Influence» (με Μ. Χουμεριανό), π. Archives of Economic History (2004), «Η Τεχνολογική Εκπαίδευση στην Ελλάδα και οι νέες εξελίξεις: ιδέες και προτάσεις για την αναμόρφωσή της», π. Επιστημονική Επετηρίδα Εφαρμοσμένης Έρευνας (2003), «Agricultural Cooperative Organizations in Greece throughout the 20h Century: A Critical Overview» (με Β. Πατρώνη), π. Journal of Rural Cooperation (2004), «Όψεις του μεταναστευτικού φαινομένου στην Ελλάδα: η περίπτωση του νομού Αττικής», στο Βερναρδάκης, Χρ. (επιμ.), Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα: έρευνες - δημοσκοπήσεις, Ινστιτούτο V-PRC, (2002), «Μορφές κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα: η περίπτωση των ατόμων με ειδικές ανάγκες», (με Χ. Οικονόμου), στο Βερναρδάκης, Χρ. (επιμ.), Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα: έρευνες - δημοσκοπήσεις, Ινστιτούτο V-PRC 2003, (υπό έκδ.).

ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ

o ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ-ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ

Η διεθνής μετανάστευση είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένη με την επιστήμη της δημογραφίας. Αποτελεί το ένα εκ των τριών συνθετικών στοιχείων στη δυναμική των πληθυσμών (μαζί με τη γεννητικότητα και τη θνησιμότητα) και κατέχει σημαντική θέση στη δημογραφική εξέλιξη αρκετών χωρών. Λειτουργεί εξισορροπητικά στη φυσική μείωση του πληθυσμού μίας χώρας, αυξάνει δε την κινητικότητα των ατόμων συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στη μεγαλύτερη διακίνηση εμπορευμάτων, κεφαλαίων και πληροφοριών. Η μετανάστευση αποτελεί βασικό στοιχείο στην αναπαραγωγή των πληθυσμών και γενικότερα στην κοινωνική αναπαραγωγή. Η άφιξη και η αναχώρηση μεταναστών συμβάλουν σε μεγάλο βαθμό στις οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις τόσο των χωρών της υποδοχής όσο και εκείνων της προέλευσης.

Η κλασσική δημογραφική προσέγγιση των διεθνών μεταναστεύσεων συνίσταται στην ανάλυση των μεταναστευτικών ροών, της έντασης και της δομής τους. Αρκείται κυρίως στην εξεύρεση σταθερών πηγών και επαρκών δεδομένων. Η τυποποίηση των δεδομένων σχετικά με τις μεταναστευτικές ροές αποτελεί αντικείμενο αρκετών μελετών στους κόλπους της EUROSTAT και βασικό στόχο της ευρωπαϊκής στρατηγικής. Το Σεμινάριο θα λάβει υπόψη του πρόσφατες έρευνες σχετικά με τη μέτρηση των μεταναστευτικών ροών, τη συλλογή και την επεξεργασία των σχετικών δεδομένων. Η ανάλυση των μεταναστευτικών εξελίξεων οφείλει επίσης να λάβει υπόψη της το νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο καθορίζει τις συνθήκες της μετανάστευσης. Διότι συχνά οι διαδικασίες εκτιμώνται ως πιο σοβαρές (σε σύγκριση με τις ίδιες τις μεταναστευτικές ροές) και οι όροι αποδοχής και παραμονής επιδρούν στη σύνθεση των μεταναστών. Για το λόγο αυτό η ανάλυση των μεταναστευτικών πολιτικών σε διεθνές επίπεδο αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα της συλλογής στατιστικών δεδομένων.

Η ανάλυση των μεταναστευτικών ροών δεν μπορεί να περιορισθεί στην περιγραφή και την αξιολόγηση. Πρέπει επιπρόσθετα, να εξετασθούν οι παράγοντες που καθορίζουν τις μεταναστεύσεις, καθώς και οι αιτίες, οικονομικές, κοινωνικές και δημογραφικές. Σύμφωνα με τις βασικές θεωρίες των διεθνών μεταναστεύσεων, η απόσταση που χωρίζει την οικονομική ανάπτυξη μεταξύ των χωρών προέλευσης και υποδοχής ερμηνεύει την πρόθεση της μετανάστευσης. Η μικροοικονομική προσέγγιση ερμηνεύει τη μετανάστευση ως αποτέλεσμα του υπολογισμού μεταξύ του κόστους και των ωφελημάτων γα τα άτομα που προτίθενται να μεταναστεύσουν και επιδιώκουν έτσι να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο. Μια παράμετρος αυτής της προσέγγισης μένει περισσότερο στην απόφαση μιας κοινωνικής ομάδας (της οικογένειας, σε γενικές γραμμές), η οποία επενδύει στον εκπατρισμό ενός εκ των μελών της στην προοπτική αύξησης των εισοδημάτων της. Η μακροοικονομική ανάλυση προεκτείνει αυτή την οπτική ενδιαφερόμενη περισσότερο για τη διαίρεση της αγοράς εργασίας στις χώρες υποδοχής και τα πλεονεκτήματα που προσφέρει ένα εργατικό δυναμικό λιγότερο ακριβό και πιο ευέλικτο απ’ ό,τι το ντόπιο.

Από τη στιγμή που η μετανάστευση γίνεται υπαρκτό φαινόμενο, η διατήρησή της υπακούει κυρίως σε άλλες δυνάμεις και η οικονομία αφήνει προοδευτικά τη θέση της στην κοινωνιολογία. Οι σχετικές θεωρίες υπογραμμίζουν το ρόλο του κοινωνικού κεφαλαίου, δηλαδή των τοπικών και διεθνών σχέσεων, οι οποίες διευκολύνουν την κυκλοφορία της πληροφορίας, μειώνουν το κόστος εγκατάστασης και τους κινδύνους που συνοδεύουν τον εκπατρισμό και συμβάλουν, ώστε η παρουσία των παλιών μεταναστών να αποτελεί πρόκριμα για την άφιξη νέων. Επίσης, οι θεωρίες αυτές εξετάζουν την κοινωνική δομή των μειονοτήτων, οι οποίες οικοδομούν την ταυτότητά τους διατηρώντας δεσμούς με τη χώρα προέλευσης αποτελώντας έτσι ένα ακόμη παράγοντα διατήρησης (ή και επαύξησης) των μεταναστευτικών ρευμάτων. Με αφορμή παραδείγματα σχετικά πρόσφατων μεταναστεύσεων στον ευρωπαϊκό χώρο, το Σεμινάριο θα επιδιώξει μια πολύπλευρη προσέγγιση με στόχο να ερμηνευθούν οι τρέχουσες τάσεις και να προβλεφθούν οι σχετικές μελλοντικές εξελίξεις.

Βασική Βιβλιογραφία

· BAUER, T. & ZIMMERMANN, K., Immigration Policy in Integrated National Economies, IZA Discussion Paper 170, Βόννη 2000

· CESARANI, D. & FULBROOK, M. (eds), Citizenship, Nationality and Migration in Europe, Routledge, Λονδίνο 1996

· COUNCIL OF EUROPE, Recent Demographic developments in Europe, Ετήσιο, Στρασβούργο

· EMMER, P.C. & MORNER, M., European Expansion and Migration. Essays on the Intercontinental Migration from Africa, Asia and Europe, Berg Publishers, Νέα Υόρκη-Οξφόρδη 1992

· EUROSTAT, Migration Statistics, Ετήσιο, Λουξεμβούργο

· ΚΟΠΠΑ, Μ., Οι μειονότητες στα μετα-κομμουνιστικά Βαλκάνια, Νέα Σύνορα, Αθήνα 1997

· ΚΟΤΖΑΜΑΝΗΣ, Β., Οι δημογραφικές εξελίξεις κατά τη μεταπολεμική περίοδο στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης και στην Ελλάδα, ΕΚΚΕ, Αθήνα 2000

· MOORE, E.W., Economic Demography of Eastern and Southern Europe, Geneva 1945

· ΜΠΑΓΚΑΒΟΣ, Χρ., Δημογραφικές μεταβολές, αγορά εργασίας και συντάξεις στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, Gutenberg, Αθήνα 2003

· ΝΑΞΑΚΗΣ, Χρ. και ΧΛΕΤΣΟΣ, Μ., Μετανάστες και μετανάστευση, Πατάκης, Αθήνα 2001

· OCDE, Tendances des migrations internationales, Rapport SOPEMI, Ετήσιο, Παρίσι 2003

· OECD, Migration: the demographic aspects, Παρίσι 1991

· RAPPORT, N. & DAWSON, A. (eds), Migrants of Identity: perception of Home in a world of Movement, Berg, Οξφόρδη 1998

· ΤΑΠΕΙΝΟΣ, Γ., Στοιχεία Δημογραφίας: Ανάλυση, κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες και ιστορία των πληθυσμών, Παπαζήσης, Αθήνα 1983

· WYMAN, M., Round-Trip to America: The Immigrants Return to Europe, 1880-1930, Cornell University Press, Νέα Υόρκη 2000

o ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΧΩΡΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20^Ο ΑΙΩΝΑ

Οι εισηγήσεις θα επικεντρωθούν στη δομή και τις ιδιαιτερότητες του αγροτικού πληθυσμού στην Ελλάδα κατά τον τελευταίο αιώνα. Θα εξετασθούν ζητήματα, όπως οι αγροτικές μεταρρυθμίσεις, ο αγροτικός υπερπληθυσμός, η επάρκεια και η ανεπάρκεια της αγροτικής γης, οι συνέπειες από την προσφυγική εγκατάσταση, ο ρόλος του κράτους απέναντι στον αγροτικό τομέα, η συνεταιριστική οργάνωση των αγροτών, η αγροτική έξοδος κ.ά. Εξετάζονται τέσσερις μεγάλες χρονικές περίοδοι: α. Η περίοδος 1900-1918, β. Η μεσοπολεμική περίοδος, γ. Η πρώτη μεταπολεμική περίοδος και η δικτατορία, 1945-1975, δ. Η περίοδος της μεταπολίτευσης έως σήμερα.

Βασική Βιβλιογραφία

· ΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ, Θ. και ΜΩΫΣΙΔΗΣ, Α. (επιμ), Από τον αγροτικό χώρο στην ύπαιθρο χώρα, Gutenberg, Αθήνα 2001

· ΚΑΣΙΜΗΣ, Χ. και ΛΟΥΛΟΥΔΗΣ, Λ. (επιμ.), Ύπαιθρος χώρα: η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του 20ού αιώνα, ΕΚΚΕ-Πλέθρο, Αθήνα 1999

· KAYSER, B., PECHOUX, Y. & SAVIGNON, M., Exode rurale et attraction urbaine en Grèce, Αθήνα 1971

· ΜΑΥΡΟΓΟΡΔΑΤΟΣ, Μ.Ι. και ΧΑΜΟΥΔΟΠΟΥΛΟΣ, Α.Χ., Η Μακεδονία: μελέτη δημογραφική και οικονομική, Θεσσαλονίκη 1931.

· MAZOWER, M., Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του μεσοπολέμου, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2002

· ΜΩΥΣΙΔΗΣ, Α., Η αγροτική κοινωνία στη σύγχρονη Ελλάδα, ΙΜΜ, Αθήνα 1986

· PALLIS, A.A., «Les effets de la guerre sur la population de la Grèce», στο ANDREADES, A. (επιμ.), Les effets économiques et sociaux de la guerre en Grèce, PUF-Yale University Press, Παρίσι - Νιού Χέϊβεν 1926, σ. 131-157

· POLYZOS, N., Essai sur l’émigration grecque, Librairie du Recueil Sirey, Παρίσι 1947

· ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ, Μ., Εξελίξεις του πληθυσμού των αγροτικών περιοχών της Ελλάδος, 1920-1981, ΕΚΚΕ, Αθήνα 1988

· ΨΥΧΟΓΙΟΣ, Δ., ΚΑΥΤΑΝΤΖΟΓΛΟΥ, Ρ., ΜΑΝΩΛΟΓΛΟΥ, Ε., ΜΙΧΑΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Α., ΝΑΟΥΜΗ, Μ. και ΠΑΠΑΠΕΤΡΟΥ, Γ., Οικονομικός και κοινωνικός μετασχηματισμός αγροτικών κοινοτήτων, ΕΚΚΕ, Αθήνα 1987

o ΕΘΕΛΟΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20^Ο ΑΙΩΝΑ

Οι εισηγήσεις επικεντρώνονται στα σημαντικότερα μεταναστευτικά φαινόμενα που εξελίχθηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά τον τελευταίο αιώνα, αλλά και στις οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές αιτίες που τα προκάλεσαν. Στο πλαίσιο αυτό εξετάζονται: α. Η εξωτερική μετανάστευση και ιδιαίτερα εκείνη προς τις ΗΠΑ (1880-1920) και την Κεντρική Ευρώπη (δεκαετίες ’50 και ’60), β. Η εσωτερική μετανάστευση κατά το μεσοπόλεμο και ιδιαίτερα κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, γ. Η μετανάστευση από το εξωτερικό και κυρίως ο επαναπατρισμός Ελλήνων ή ατόμων ελληνικής καταγωγής (επαναπατριζόμενοι από πρώην Ανατολικές χώρες, παλιννοστούντες ποντιακής καταγωγής, κ.λπ.) και η εισροή αλλοδαπών κατά την τελευταία δεκαπενταετία (Πολωνοί, Ασιάτες, Αλβανοί, κ.λπ.).

Βασική Βιβλιογραφία

· ANGELOPOULOS, A. et al., Essays on Greek Migration, ΕΚΚΕ, Αθήνα 1967

· ΕΣΥΕ, Ο πληθυσμός της Ελλάδας κατά το δεύτερον ήμισυ του 20ού αιώνος, Αθήνα 1980

· ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ, Κ.Ν., Εσωτερική μετανάστευση, ΚΕΠΕ, Εκθέσεις 21, Αθήνα 1995

· KARANTINOS, D., Trends in Immigration: Greece, Report, European Commission, DG Employment & Social Affairs, 2001

· ΚΑΣΙΜΑΤΗ, Κ. (επιμ.), Πολιτικές μετανάστευσης και στρατηγικές ένταξης: η περίπτωση των Αλβανών και Πολωνών μεταναστών, ΚΕΚΜΟΚΟΠ-Gutenberg, Αθήνα 2003

· ΚΟΤΖΑΜΑΝΗΣ, Β. και ΜΑΡΑΤΟΥ, Λ. (επιμ.), Οι δημογραφικές εξελίξεις στη μεταπολεμική Ελλάδα, Λιβάνης, Αθήνα 1994

· ΚΟΤΖΑΜΑΝΗΣ, Β., Οι δημογραφικές εξελίξεις κατά τη μεταπολεμική περίοδο στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και στην Ελλάδα, ΕΚΚΕ, Αθήνα 2000

· ΜΑΡΒΑΚΗΣ, Α. κ.ά. (επιμ.), Μετανάστες στην Ελλάδα, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2001

· ΜΑΥΡΕΑΣ, Κ., «Διαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισμού: Πόντιοι και Βορειοηπειρώτες πρόσφυγες στην Ελλάδα», περ. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, αρ. 96-97, Αθήνα 1998, σ. 185-218.

· ΜΑΥΡΕΑΣ, Κ., «Όψεις του μεταναστευτικού φαινομένου στην Ελλάδα: η περίπτωση του νομού Αττικής», στο Βερναρδάκης, Χρ. (επιμ.), Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα: έρευνες - δημοσκοπήσεις, Ινστιτούτο V-PRC 2002, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2002, σ. 171-198.

· ΜΟΥΣΟΥΡΟΥ, Λ., Μετανάστευση και μεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την Ευρώπη, Gutenberg, Αθήνα 1991

· ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ, Μ., Στοιχεία κοινωνικής δημογραφίας, Σάκκουλας, Αθήνα 1985

· ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ, Μ. & ΤΣΙΜΠΟΣ, Κ., Δημογραφικές επιδράσεις της εξωτερικής μετανάστευσης κατά τη μεταπολεμική περίοδο, Πρόγραμμα Ερευνών Αποδημίας Παλιννόστησης του Ελληνικού Πληθυσμού, τομ. Α', Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού, Αθήνα 1990, σ. 59-87

· ΠΑΤΗΝΙΩΤΗΣ, Ν., Εξάρτηση και μετανάστευση: η περίπτωση της Ελλάδας, ΕΚΚΕ, Αθήνα 1990

· ROBOLIS, S., Rapport pour la Grèce, preparé pour SOPEMI, 2002

· ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ, Μ., ΜΑΚΡΗΣ, Ε., ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ, Ε., ΓΚΕΒΕΤΣΗΣ, Μ. και ΑΓΙΟΠΕΤΡΙΤΗΣ, Α., Στατιστικαί μελέται, 1821-1971: η στατιστική κατά τα 150 έτη της παλιγγενεσίας της Ελλάδος, ΕΚΚΕ-ΕΣΥΕ, Αθήνα 1972

· ΨΗΜΜΕΝΟΣ, Ι., Μετανάστευση από τα Βαλκάνια, Glory Book-Παπαζήσης, Αθήνα 1995

Οδηγός Περαιτέρω Μελέτης

· ΑΙΓΙΔΗΣ, I.Α., Η Ελλάς χωρίς τους πρόσφυγας, Αθήνα 1934

· ΒΓΕΝΟΠΟΥΛΟΣ, Κ. (επιμ.), Πρόσφυγες και μετανάστες στην ελληνική αγορά εργασίας, ΕΚΕΜ-Παπαζήσης, Αθήνα 1998

· ΒΕΝΤΟΥΡΑ, Λ., Έλληνες μετανάστες στο Βέλγιο, Νεφέλη, Αθήνα 1999

· ΔΙΒΑΝΗ, Λ., Ελλάδα και μειονότητες, Νεφέλη, Αθήνα 1995

· ΕΜΚΕ-ΠΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ, Η., Το Δημογραφικό, Έλλην, Αθήνα 1998

· ΚΑΡΑΚΑΣΙΔΟΥ, Α., Μακεδονικές ιστορίες και πάθη, 1870-1990, Οδυσσέας, Αθήνα 2000

· ΚΑΣΙΜΑΤΗ, Κ. κ.ά., Πόντιοι μετανάστες από την πρώην Σοβιετική Ένωση: οικονομική και κοινωνική ένταξη, Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού-ΚΕΚΜΟΚΟΠ, Αθήνα 1990

· ΚΟΙΛΙΑΡΗ, Α., Ξένος στην Ελλάδα: μετανάστες, γλώσσα και κοινωνική ένταξη, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1997

· MEARS, El., Greece Today; the Aftermath of the Refugee Impact, Stanford University Press, 1929

· ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ, Ι., Μετακινήσεις σλαβόφωνων πληθυσμών (1912-1930): ο πόλεμος των στατιστικών, Κέντρο Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων-Κριτική, Αθήνα 2003

· ΜΠΑΛΟΥΡΔΟΣ, Δ., Δημογραφικές διαστάσεις της διανομής του εισοδήματος, ΕΚΚΕ, Αθήνα 1997.

· ΠΕΤΡΙΝΙΩΤΗ, Ξ., Η μετανάστευση προς την Ελλάδα: μια πρώτη καταγραφή, ταξινόμηση και ανάλυση, Βιβλιοθήκη Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων-Οδυσσέας, Αθήνα 1993

· TAPINOS, G., «Clandestine Immigration: Economic and Political Issues», in Trends in International Migration, SOPEMI, OECD Annual Report, Παρίσι 1999

· ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗΣ, Κ. και ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. (επιμ.), Το μειονοτικό φαινόμενο στην Ελλάδα, Κριτική, 1997

· VASTAGOS, M., Le movement de la population en Grèce, Αθήνα 1934